Wouter Linmans: ‘Nederland zag de Tweede Wereldoorlog wel degelijk aankomen’
Nederland werd op 10 mei 1940 volkomen verrast door de aanval van het Duitse leger. Toch? In zijn proefschrift ontkracht Wouter Linmans het idee dat de Tweede Wereldoorlog Nederland overviel. ‘Vanaf 1935 wilden alle grote politieke partijen investeren in het leger.’ Promotie op 20 mei.
Na de Tweede Wereldoorlog bepaalden historici als Loe de Jong het beeld van de Nederlandse capitulatie. Nederland zou zozeer hebben vertrouwd op zijn neutraliteit uit de Eerste Wereldoorlog, dat het binnenvallen van de Duitse troepen onverwacht kwam.
Terugredeneren
‘Ik vond dat die historici te veel terugredeneerden’, stelt Linmans. ‘De verovering van Nederland ging snel en dus moest de aanval wel onverwacht zijn gekomen. Het interbellum werd vanuit die invalshoek bekeken. Ik wilde dat anders aanpakken. Natuurlijk weet je wat er in mei 1940 is gebeurd, maar als je de bronnen chronologisch behandelt, kun je in beeld brengen wat Nederlanders verwachtten van de toekomst.’
Bang voor herhaling
Met behulp van digitale databases zocht hij naar culturele uitingen waarin aan oorlog gerelateerde onderwerpen voorkwamen. Dat varieerde van krantenanalyses tot sciencefictionfilms. ‘Doordat er de afgelopen jaren veel is gedigitaliseerd, kon ik mijn net breed uitgooien. Ik heb ook lokale bronnen als de Limburger Koerier en de Leeuwarder Courant kunnen opnemen, waardoor ik een rijk cultuurhistorisch beeld kon schetsen van de Nederlandse visie op een naderende oorlog.’
En wat bleek? Nederland hield wel degelijk rekening met een aanval. ‘Er is in het interbellum sprake van een sterke verzuiling, dus dé Nederlandse visie bestaat niet. Soms staan gedachtegangen zelfs haaks op elkaar. Wel zie je dat in het algemeen de Eerste Wereldoorlog diepe sporen heeft nagelaten. Ook in Nederland zijn mensen bang voor meer van dat soort gruwelen.’
Brede roep om investeringen in defensie
Die angst uit zich op diverse manieren. In films, toneelstukken en verhalen duiken bijvoorbeeld ‘death rays’ op: elektromagnetische stralen die een nieuw en dodelijk wapen zouden vormen. Dat wapen is er nooit gekomen, maar de bronnen tonen ook realistischere angsten. ‘Met name in militaire kringen was men heel goed op de hoogte van wat er in het buitenland speelde en werd al vroeg gevraagd om investeringen in defensie’, vertelt Linmans. ‘Daartegenover stond politiek links, dat het leger lang zag als een verspilling van belastinggeld. Rond 1935 maakten zij een opvallende draai door te zeggen dat er juist meer geld naar defensie moest, omdat er een oorlog dreigde. Vanaf dat moment waren alle politieke partijen voor voorbereiding op een nieuwe oorlog.’
‘Misschien valt het mee’
Waar het beeld van een verrast Nederland dan vandaan komt? Volgens Linmans heeft het zijn wortels in de maanden vóór mei 1940. ‘Toen de oorlog in september 1939 begon, was Nederland daar niet bij betrokken. Dat zorgde voor verbazing en opluchting. De vreselijke verwachtingen die mensen hadden gehad, kwamen niet uit. Ze begonnen voorzichtig te geloven dat ze er alsnog goed van af zouden komen. Ik ben natuurlijk geen psycholoog, maar volgens mij is het een heel menselijke reactie om te hopen dat het alsnog meevalt.’