Stel je voor dat je Ilias uit Turkije bent
In de confronterende voorstelling ‘House of Misconceptions’ kruipen bezoekers in de huid van een ander en moeten ze verantwoording afleggen over dat bestaan. De voorstelling vloeit voort uit de bijzondere samenwerking tussen kunstcollectief Liquid Society en rechtssocioloog Maartje van der Woude en haar studenten.
Zachtjes vaart de open boot over de klotsende golven van de Zijl in Leiden. Het kleine gezelschap is op weg naar de voorstelling ‘House of Misconceptions’, onderdeel van Festival 2030. Het lijkt aanvankelijk een ontspannen uitje op deze zondag 26 september, maar na enkele ogenblikken blijkt de voorstelling al onderweg te beginnen. De opvarenden krijgen ieder een formulier en de opdracht een andere identiteit aan te nemen. Zij krijgen alleen een naam, leeftijd en geboorteplaats mee. De antwoorden op vragen over werk, familie en persoonlijke voorkeuren moeten snel bedacht worden. ‘En doe je persoonlijke eigendommen in deze vuilniszak’, verzoekt een begeleider. De parallel met bootvluchtelingen is snel gemaakt. Waar gaat dit heen?
Europese vluchtelingen
De boot meert aan bij een weiland en het gezelschap komt terecht in een hoge schuur. Gastheer Abdalla Daif begint met een indringend betoog over vluchtelingen en onze westerse perceptie daarvan. ‘Bij vluchtelingen denk je aan mensen uit Afrika of het Midden-Oosten. Maar na de Tweede Wereldoorlog waren er in het Midden-Oosten meer dan 750.000 Europese vluchtelingen.’
Na zijn historische relaas start Daif een ongemakkelijke ondervraging. Elke deelnemer moet zijn opgedragen personage verantwoorden. Waar werk je en hoe kun je dat bewijzen? Wie zijn je ouders, je buren, je vrienden en wat doen zij? Hoe is jullie relatie? In één klap wordt pijnlijk duidelijk hoe naar het is om je bestaan te moeten bewijzen, onder een spervuur van vragen.
Proces van ‘othering’
Dan is er een intermezzo. Maartje van der Woude, hoogleraar Rechtssociologie, spreekt de bezoekers digitaal toe. Ze wordt geprojecteerd op een schuurwand terwijl ze passages voorleest uit haar artikel over het proces van 'othering', een manier om je eigen identiteit te definiëren door jezelf te distantiëren van anderen. Er worden foto’s en tekeningen geprojecteerd over ‘ik en de ander’ (door haar studenten verzameld, zo blijkt later). Daarna vervolgt Daif zijn dwingende vragen totdat de schuur weer opent. Op de boot terug halen de bezoekers collectief opgelucht adem. Ze kunnen weer gewoon zijn wie ze zijn, zonder zich te verantwoorden.
Effect voorstelling
Het was vooralsnog de laatste voorstelling van ‘House of Misconceptions’. Tijd om terug te blikken op deze bijzondere samenwerking. Abdalla Daif – hij noemt zichzelf ‘Egyptisch performing artist’ - schreef en regisseerde het stuk. Wat wilde hij bereiken? ‘House of Misconceptions gaat over het idee van de ander, welk beeld we hebben en hoe we tegen de ander aankijken. De boottocht symboliseert al de reis om iemand anders te zijn. Dus opeens ben je Claudia, geboren in Friesland in 1953 en moet je je verbeelden hoe het is om haar te zijn. Of je bent Ilias uit Turkije. Hoe loopt dan je geschiedenis?’
Voor zijn voorstelling deed Daif onderzoek naar de positie van migranten en integratieprocessen. Hij gaf workshops aan de Leidse studenten hoe je op een artistieke manier kunt reflecteren op onderzoek. Van der Woude onderzoekt met haar team en studenten in hoeverre er sprake is van een afstand tussen groepen in de Leidse samenleving.
Voelen migranten zich welkom in de stad?
Ook Van der Woude vragen we, buiten de voorstelling, naar het doel van haar onderzoek. ‘We kijken naar de ervaren afstand tussen mensen mét en zonder een migratieachtergrond. En focussen ook op de vraag of verschillende groepen migranten zich welkom voelen in de stad.’ In een deelonderzoek onderzocht ze samen met studenten hoe covid en de coronamaatregelen de verschillende groepen beïnvloedden. Zorgde afstand houden voor meer afstandelijkheid tussen Leidenaren? Haar studenten van het Honours mastervak ‘Leiden Revisited’ hielpen mee met de dataverzameling en namen op straat enquêtes af in Leiden Noord en Leiden Zuidwest. Bij de 3 October University (voor iedereen toegankelijk en dit jaar op 4 oktober) zal ze de uitkomsten delen.
Verrijking artistieke en wetenschappelijke werk
Hoe kijken beiden terug op de samenwerking? Daif: ‘Al de kennis en de reflecties van de onderzoekers en de vierentwintig studenten hebben erg geholpen. In mijn eentje had ik het nooit zo kunnen doen. Het verrijkt dus enerzijds het artistieke werk en anderzijds het wetenschappelijke werk.’ Van der Woude deelt die mening: ‘De samenwerking was bijzonder inspirerend, zowel voor ons als voor de studenten. Het was verfrissend om met een andere blik te kijken naar thema’s die ik tot dusver puur wetenschappelijk bestudeerde. Hoe onderzoek vertaald kan worden in een kunstuiting waarmee je niet louter je vakgenoten bereikt, maar ook de dialoog aangaat met een breder publiek.’
House of Misconceptions wordt in 2022 mogelijk opnieuw opgevoerd als het Honoursvak 'Leiden Revisited' in het voorjaar weer van start gaat.
Tekst: Linda van Putten
Foto's: Sebastiaan de Groot