Licht uit, sterren aan: Daan Roosegaarde over Seeing Stars Leiden
'Wat als we één avond alle lichten uitdoen. Dat idee dook af en toe in mijn hoofd op. En op een dag vertelde ik het aan een taxichauffeur, en hij zei: "Oh,je bedoelt: lichten uit, sterren aan!" Dat is natuurlijk niet helemaal waar, want de sterren staan altijd aan, maar zijn uitspraak vatte het idee samen.'
'Tijdens corona kreeg het idee meer vorm', zegt kunstenaar en uitvinder Daan Roosegaarde. 'We leefden geïsoleerd en ik zocht naar een manier om de wereld groter te maken, om ons meer met elkaar te verbinden. Samen naar de sterren kijken is zo’n manier.'
In Franeker deed Studio Roosegaarde, zoals zijn ontwerpbureau heet, vorig jaar voor het eerst het licht uit. Na een oproep van presentator Beau, in het gelijknamige tv-programma, meldden zich meer steden. 'Leiden reageerde met veel liefde, mede dankzij het enthousiasme van UNESCO en het gegeven dat Leiden in 2022 European City of Science is', zegt Roosegaarde.
Seeing Stars past niet alleen bij Leiden, waar vooraanstaande sterrenkundigen als Ewine van Dishoeck onderzoeken en lesgeven, maar ook bij Roosegaarde. Hij ontwikkelt projecten waarin kunst en technologie samenkomen; 'technopoëzie', noemt hij het zelf. Het 'Van Gogh-fietspad' in Noord-Brabant, dat is geïnspireerd op Van Goghs De sterrennacht, is een van zijn bekendste kunstwerken; het wordt verlicht door duizenden fonkelende steentjes.
Waarom moeten we naar de sterren kijken?
'Sterren zijn zoveel groter dan onszelf. Er speelt zich een prachtige light performance boven onze hoofden af. Maar de lichtvervuiling is groot; tachtig procent van de wereldbevolking ziet de sterren niet. Wij willen dat 'sterren kijken' op de lijst van Unesco Werelderfgoed komt te staan. Daarbij is het een van de makkelijkste vervuilingen om op te lossen – Seeing Stars is one switch away.
Er gaat overigens een verhaal dat Oort [beroemde Leidse sterrenkundige, 1900 – 1992] ook al de lichten in Leiden wilde uitdoen, om de sterren vanuit zijn Oude Sterrewacht Leiden beter te bekijken. Er zou zelfs een lichtschakelaar zijn uit die tijd om alle lichten in één keer uit te zetten. Dat zijn we nu aan het uitzoeken. Spannend toch?'
Dat klinkt bijna té gemakkelijk.
'Nu ja, zo gemakkelijk is het ook niet. Maar toch, we hebben een keer eerder de lichten uitgedaan, in Franeker. In Leiden zal het iets moeilijker zijn. In Leiden, stad van kunst en wetenschap, spelen educatie en onderzoek een nadrukkelijke rol. Zo gaat er, in de weken voorafgaand aan Seeing Stars Leiden, een groot mobiel planetarium langs basisscholen. Daarin kunnen kinderen liggend naar een nagebootste sterrenhemel kijken. Op die manier leren ze alvast wat ze gaan zien, op 25 september.'
-
Het project Seeing Stars werd eerder uitgevoerd in Franeker -
In een donker Franeker was het goed sterrenkijken
Wat is er nodig om de lichten in de stad uit te doen?
'Het heeft heel wat voeten in de aarde om alle lichten uit te zetten. We hopen dat iedereen meedoet, de inwoners natuurlijk, maar ook winkeliers. Daarnaast roepen we bijvoorbeeld ook alle woningcorporaties op hun centrale verlichting 1,5 uur uit te doen. De organisatie is nu druk aan het werk om iedereen te bereiken en mobiliseren. Eind augustus hebben we een succesvolle proef gehad waarbij alle straatverlichting uit is gegaan. Tijdens deze testrun zagen we al veel meer sterren dan normaal. Als iedereen meedoet om zijn eigen verlichting uit te zetten, wordt dat alleen maar meer!'
Hoe kunnen we lichtvervuiling tegengaan?
'Meestal wordt een ontwerper gevraagd iets toe te voegen, maar hier haal ik alleen iets weg. Natuurlijk, licht is nodig, maar er is ook een heleboel bullshit licht, licht waarvan ik denk: waarom? En niemand weet het antwoord.
We moeten leren omgaan met schaarste. Voorheen was er overvloed, van alles, maar die tijden zijn voorbij. Kijk zelf, er is ons overvloed beloofd – dan komt alles goed. Maar het komt niet goed. Energie is ongelooflijk duur, de chips die ik nodig heb voor mijn projecten, zijn op. We moeten op zoek naar een nieuwe harmonie met de natuur. En het mooie van Seeing Stars is: door weg te halen krijgen we meer.
'Delegaties uit onder meer Stockholm, Venetië en Reykjavik komen op 25 september naar Leiden om te kijken hoe dit gaat' - Daan Roosegaarde
We zijn niet de enigen. Er is een beweging in gang gezet. Denk aan de wereldwijde Dark Sky Association, die al sinds 1988 aan het tegengaan van lichtvervuiling werkt, of aan Earth Hour, waarin mensen wereldwijd gedurende één uur het licht uitdoen. Meerdere steden zijn geïnteresseerd in Seeing Stars: delegaties uit onder meer Stockholm, Venetië en Reykjavik komen op 25 september naar Leiden om te kijken hoe dit gaat.'
Wat levert het op?
'We weten niet wat we gaan zien, maar we gaan het samen onderzoeken. Hoe kijken we over vijftien jaar naar de sterren? Hoe ziet een lantaarnpaal er dan uit? Heeft die dan een kapje op, zodat het licht alleen naar beneden schijnt en lichtvervuiling zodoende wordt gereduceerd? Kunnen de billboards na middernacht uit? Moet de verlichting bij al die gesloten tankstations aan blijven? Ik noem maar een paar voorbeelden. 25 september is één dag. Maar hoe zit het met de andere dagen?'
Daarover gesproken. Wat als het bewolkt is op 25 september?
'We hebben een paar alternatieve data achter de hand. Want de sterren zijn nu eenmaal geen Efteling waar je een euro ingooit en vervolgens krijgt wat je wilt.' Via seeingstarsleiden.nl wordt iedereen op de hoogte gehouden of het 25 september doorgaat en zo niet, wanneer dan wél.
Tekst: Leiden Kennisstad special, uitgave Leiden&Partners
Foto's Daan Roosegaarde: Dirk van Egmond
Overige foto's: Studio Roosegaarde