Bredere blik op leiderschap nodig: gebruik alle tools uit de gereedschapskist
Leiderschap in een publieke organisatie is niet langer voorbehouden aan managers alleen. Daarnaast vereist modern leiderschap toepassing van een divers gedragsrepertoire. De manager van nu put daarvoor uit een gereedschapskist vol tools, betoogt Marieke van der Hoek, promovenda bij het Instituut Bestuurskunde in haar proefschrift. De verdediging is op 9 maart.
Er wordt in de literatuur op het gebied van leiderschap slechts gekeken naar een beperkt deel van wat leiderschap inhoudt, concludeert Van der Hoek in haar proefschrift. ‘Het motiveren van ondergeschikten komt overal terug. Maar dat is niet het enige dat bij leiderschap komt kijken. Leidinggevenden houden zich bijvoorbeeld ook bezig met het beïnvloeden van mensen hoger in de organisatie, of andere managers op hetzelfde niveau en externe partners. ’
Leiderschap ligt niet alleen bij de manager
Aan de andere kant stelt Van der Hoek – die inmiddels werkt bij de Algemene Rekenkamer – vast dat het niet meer vanzelfsprekend is dat alleen de leidinggevende zich met leiderschap zou moeten bezig houden. ‘Er zijn in organisaties steeds vaker mensen zonder zo’n formele positie die een rol hebben in bijvoorbeeld het faciliteren van samenwerking, het stellen van doelen en het bevorderen van groepsprocessen. Kortom: we zouden een bredere blik moeten hebben op wat leiderschap inhoudt om recht te doen aan de veelheid van gedragingen die in de praktijk gecombineerd worden.’
Niemand weet het goede antwoord
Van der Hoek begon 6 jaar geleden met haar promotieonderzoek. In eerste instantie bij universiteiten, later ook bij andere organisaties zoals gemeenten, politie en universitair medische centra. ‘Een leerzame periode die ze af en toe wel wat heeft onderschat, geeft ze lachend toe. ‘Het is heel anders dan studeren. Niemand heeft het juiste antwoord op jouw onderzoeksvraag, ook je promotor niet, of collega’s. Je hebt heel veel vrijheid, maar je moet het toch zelf doen. Het leukste vond ik het op pad gaan om de interviews af te nemen en te luisteren naar alle verhalen van de geïnterviewden. En dan vervolgens nadenken en bedenken wat het betekent en dat koppelen aan literatuur.’
Reflecteren op leiderschapsgedrag
Met de bevindingen uit haar proefschrift hoopt de onderzoeker dat professionals in de publieke sector beseffen dat het toepassen van het brede gedragsrepertoire, dus het gebruiken van de soorten gereedschap uit de kist, kansen biedt om in te spelen op verschillende situaties. Het repertoire is bovendien een hulpmiddel om te reflecteren op het eigen leiderschapsgedrag en ontwikkelkansen te ontdekken. ‘Kijken wat doe ik nou eigenlijk en wanneer doe ik dat? Wat ook centraal staat in mijn onderzoek: Leiderschap krijgt vorm in een bepaalde context. Sta daar ook bij stil: waarom doe ik soms het een en wanneer het ander? Zit daar verschil in en zou ik misschien kunnen nadenken over alternatieven die ik zou kunnen proberen.’
Het helpt daarbij als je een volle kist met gereedschap hebt waaruit je kan kiezen. ‘Je hebt niet altijd alles nodig en niet elk instrument is in elke situatie even nuttig. Maar je bent wel uitgerust om in te spelen op uiteenlopende vraagstukken.’
De livestream van de promotie en meer informatie is hier te vinden.
Tekst: Margriet van der Zee