Nieuw onderzoek toont verband tussen vingertikken en alzheimer
Steeds vaker verdwalen, familieleden niet meer herkennen of woorden en namen vergeten: het zijn bekende symptomen van de ziekte van Alzheimer. Psychologen hebben nu ontdekt dat de ziekte zich ook op subtielere manier uit: in het ritme van een vingertik.
Neuropsychologen Vincent Koppelmans en Marit Ruitenberg doen onderzoek naar de relatie tussen het brein en beweging, en hoe verschillende ziektes die twee beïnvloeden. ‘Veel studies naar alzheimer richten zich vooral op de cognitieve klachten, zoals vergeetachtigheid, of grote motorische problemen, zoals een verstoorde balans. Vincent en ik vonden echter aanwijzingen in de literatuur dat er ook subtiele verschillen zijn in de fijne motoriek,’ vertelt Ruitenberg.
Vingertik-tests
Om dit verder uit te zoeken, voerden ze computertests uit bij drie groepen mensen: 47 gezonde mensen, 27 mensen met Mild Cognitive Impairment (een mogelijk voorstadium van alzheimer) en 26 mensen met alzheimer. Koppelmans: ‘Ze deden allemaal een computertaak waarbij ze op verschillende manieren met hun vingers moesten tikken. De instructie luidde bijvoorbeeld: Tik binnen tien seconden zo snel mogelijk met je rechterwijsvinger op het toetsenbord. Daarna volgde de linkerwijsvinger, beide vingers tegelijk of afwisselend met beide vingers. Hierbij analyseerden we hoe snel mensen tikten na het startsein, hoe vaak werd getikt in een bepaalde tijd en hoeveel tijd daartussen zat.’
Ruitenberg: 'Veel onderzoeken naar alzheimer richten zich vooral op cognitieve klachten of grote motorische problemen, zoals een verstoorde balans'
Doel van het onderzoek: ontdekken of vingertikken een biomarker kan zijn voor alzheimer Een biomarker is een meetbaar kenmerk dat wordt gebruikt om biologische processen, zoals ziektes, te meten en te volgen. ‘We wilden hierbij onderzoeken of vingertikken te linken is aan andere biomarkers om alzheimer te onderscheiden, bijvoorbeeld een krimpende hippocampus. Daarnaast keken we naar de verschillen in prestatie tussen verschillende groepen,’ vertelt Koppelmans. Ook gebruikten ze machine learning om te onderzoeken of een computer de deelnemers, op basis van hun vingertik-patroon, bij de juiste groep kan classificeren.
Trager tikken met alzheimer
Na analyse bleek dat mensen met alzheimer een tragere reactietijd hadden en langzamer en onregelmatiger tikten dan de andere groepen. Ook mensen met MCI presteerden minder goed op de tests. Koppelmans: ‘Tikgedrag, hoe snel je tikt en de variabiliteit daartussen, is dus aangetast bij mensen met Alzheimer of MCI, een mogelijk voorstadium van alzheimer.’
Daarnaast vonden de onderzoekers een samenhangend verband tussen het vingertikken en de grootte van de hippocampus, een breingebied dat belangrijk is voor het geheugen. Mensen met een kleinere hippocampus, scoorden ook slechter op de tests. ‘Dit laat zien dat het vingertikken een biomarker zou kunnen zijn voor alzheimer,’ aldus Koppelmans.
Tot slot kon de computer aan de hand van iemands tikgedrag in 70% van de gevallen goed voorspellen tot welke groep diegene behoorde, hoewel de accuraatheid voor mensen met MCI lager was. ‘Daarmee zou de test best een kanshebber kunnen zijn om in de toekomst te gebruiken bij diagnostiek,’ zegt Ruitenberg.
Vroege screening
Wat betekent dit voor de toekomst? Kunnen computers mensen straks op basis van hun tikgedrag met alzheimer diagnosticeren? Nee, zo’n vaart zal het niet lopen volgens de onderzoekers. Wel zien ze de vingertik-test als een gedegen aanvulling op al bestaande onderzoeksmethoden, en in combinatie met onderzoek naar andere symptomen, zoals een verminderd geheugen.
Koppelmans: 'Deze test zou een laagdrempelige en goedkope aanvulling kunnen zijn op de bestaande diagnostische tests'
Koppelmans: ‘Bestaande diagnostische tests voor alzheimer werken heel goed. Met een PET-scan meten artsen of er in het brein neerslag te zien is van bepaalde eiwitten, en met een MRI-scan wordt de grootte van de hippocampus gemeten. Dit zijn twee grote aanwijzingen voor de ziekte van Alzheimer. Maar het zijn dure en redelijk ingrijpende methoden.’ Vingertik-tests zijn goedkoper, laagdrempelig en makkelijker beschikbaar. ‘Die zou je gemakkelijk bij de huisartsenpraktijk kunnen doen, als onderdeel van een vroege screening. Scoor je bijvoorbeeld slecht op de test, en laat je ook andere symptomen zien die wijzen op alzheimer, dan word je doorgestuurd voor neuropsychologisch onderzoek en mogelijk een PET-scan.’
Naar een betere diagnostiek
Delayed and More Variable Unimanual and Bimanual Finger Tapping in Alzheimer’s Disease: Associations with Biomarkers and Applications for Classification verschijnt deze maand in het Journal of Alzheimer’s Disease. Het is onderdeel van een overkoepelend onderzoeks naar de relatie tussen het brein, beweging en ziekte.
Ruitenberg: ‘We kijken bij grote groep mensen naar een breed spectrum van motorische functies. Op basis daarvan willen we met behulp van machine learning profielen schetsen van verschillende ziektebeelden, om zo een betere diagnostiek te ontwikkelen.’