‘Soms kom je verder door een andere route te kiezen’
Op Internationale Vrouwendag (8 maart) staan we stil bij de emancipatie en participatie van vrouwen. Wat betekent deze dag voor de Universiteit Leiden, en hoe past het binnen het streven naar meer diversiteit en inclusie? We praten erover met Annetje Ottow, sinds kort de eerste vrouwelijke voorzitter van het college van bestuur van de Universiteit Leiden.
Wat betekent Internationale Vrouwendag voor jou persoonlijk?
‘Ik zie het vooral als een symbolische dag waarop de hele wereld stilstaat bij het thema. Veel organisaties besteden op deze dag speciale aandacht aan hun vrouwelijke symbolen. Voor de Universiteit Leiden is schrijfster Annie Romein-Verschoor zo’n symbool, de Leidse alumna die zich in de vorige eeuw haar hele leven onvermoeibaar voor de positie van vrouwen heeft ingezet. Naar haar is een jaarlijkse lezing genoemd die elk jaar op of rond 8 maart hier in Leiden wordt gegeven door een inspirerend boegbeeld, en waar vrouwen elkaar kunnen ontmoeten.’
‘Dit jaar is het een serie online video's met pitches van negen bijzondere en vooruitstrevende vrouwen die ieder een hedendaags vraagstuk belichten dat de moeite waard is voor vrouwen. Ga dus vooral kijken en luisteren! We staan er als universiteit dus zeker bij stil, bij de positie van vrouwen. Maar nog belangrijker vind ik: wat gaan we in de toekomst structureel anders doen? We zijn inmiddels hard aan de slag gegaan met de de aanbevelingen van het werkplan Diversiteit en Inclusie van ons Diversity Office maar dat werk is natuurlijk nog niet klaar.’
Had je zelf in je jeugd ook zo’n symbool of rolmodel?
‘Lang dacht ik van niet. Maar onlangs bedacht ik me dat de invloed van mijn oma toch behoorlijk groot is geweest. Mijn opa had een rubberfabriek, en op een dag liep mijn oma zijn kantoor binnen en smeet daar een rubberzool op zijn bureau. “Waarom verdient een man vijf cent, en een vrouw voor hetzelfde werk maar drie cent?!”, riep ze uit. Niet veel later heeft mijn opa de lonen gelijkgetrokken. Op latere leeftijd zijn daar nog wat andere rolmodellen bijgekomen, waaronder Yvonne van Rooy (voormalig CvB-voorzitter van de Universiteit Utrecht, red.). Zij is een krachtig bestuurder die tegelijkertijd veel oog heeft voor het individu.’
Heb je zelf wel eens hinder ondervonden van jouw vrouw-zijn?
‘Ik heb mij in mijn carrière altijd ontzettend gesteund gevoeld door mijn collega’s en leidinggevenden – meestal mannen. Natuurlijk is er altijd wel een zekere tegendruk en zijn er hindernissen te overbruggen. Uiteindelijk red je het op kwaliteit. Je moet volhouden en continu laten zien dat je het kunt. Na de geboorte van mijn zoon ben ik zwaar ziek geweest en heb ik een aantal jaren lang moeten revalideren en ben ik uit de advocatuur gestapt. Zo’n time out is natuurlijk niet leuk, maar geeft je ook de mogelijkheid om anders naar zaken te gaan kijken. Zonder die ervaring was ik waarschijnlijk geen proefschrift gaan schrijven. Het proefschrift heeft mij uiteindelijk veel gebracht.’
Jij hebt een prachtige carrière. Toch zijn er op de universiteit nog niet zoveel vrouwen aan de top, als we bijvoorbeeld naar het aantal hoogleraren kijken. Men spreekt wel eens van een ‘lekkende pijplijn’: vrouwen en minderheden hebben bij elke trede een wat grotere kans om van de carrièreladder af te vallen.
‘De metafoor van de lekkende pijplijn vind ik een nogal negatieve insteek. Ik zou mensen willen adviseren om niet te eenzijdig te focussen op de wetenschappelijke race om beurzen en publicaties in wetenschappelijke tijdschriften. Laat je niet gek maken door je eigen omgeving, maar blijf in je eigen kracht geloven. Soms kom je verder door een andere route te kiezen. Maatschappelijke impact kan je op veel manieren waarmaken. Een interview in de krant kan bijvoorbeeld evenveel waarde hebben als een publicatie in een journal. En zwem je een beetje tegen de stroom in, dan val je al snel meer op.’
Wat wil je als collegevoorzitter doen om de positie van vrouwen aan de universiteit verder te verbeteren?
‘We doen dit als college van bestuur samen. Diversiteitsbeleid zit weliswaar in mijn portefeuille, maar het wordt net zo goed gedragen door Hester Bijl (rector magnificus CvB, red.) en Martijn Ridderbos (vicevoorzitter CvB, red.). De faculteiten doen volop mee en er lopen inmiddels diverse programma’s waaronder (maatwerk)trainingen voor medewerkers. En natuurlijk willen we graag dat álle medewerkers en studenten zich hierachter scharen. Diversiteitsbeleid is ook veel breder dan gender alleen. Maar als we het specifiek over vrouwenemancipatie hebben, dan kun je onder meer denken aan meer vrouwelijke hoogleraren, een betere begeleiding van vrouwen tijdens hun carrière en continue aandacht voor een veilige werkomgeving.’
Er is ook wel eens kritiek op dit beleid. Sommigen zijn bang dat universiteiten een ‘safe space’ naar Amerikaans model worden, waardoor de vrijheid van meningsuiting in het geding komt. Hoe zie jij dat?
‘Het is in mijn ogen precies omgekeerd. Door je in te zetten voor inclusiviteit en diversiteit, en ervoor te waken dat iedereen met respect wordt behandeld en kan meepraten, krijg je een goede en vrije uitwisseling van ervaringen en ideeën. Juist door die open en inclusieve houding aan te nemen en daadwerkelijk naar elkaar te luisteren, dus ook naar degenen die ‘anders’ zijn of anders denken dan jij, bevorder je in mijn ogen de vrijheid van meningsuiting.’
Wanneer is het diversiteitsbeleid een succes?
‘Als medewerkers en studenten zichzelf kunnen zijn en zich thuis voelen aan onze universiteit. Dat is iets waar we samen aan moeten werken. Er staan veel mooie dingen op het programma voor de komende tijd. Het feit dat ik de eerste vrouwelijke voorzitter ben, speelt daarbij eigenlijk geen grote rol. Een mannelijke bestuurder kan zich net zo goed hard maken voor dit thema, zolang je er maar oog voor hebt. Gelukkig is diversiteitsbeleid een stuk vanzelfsprekender geworden dan een paar jaar geleden toen mensen kennelijk nog wat onwennig waren en soms moeite hadden om anders naar dingen te gaan kijken. Veranderingen op dit terrein gaan helaas niet zo snel en er is nog veel te doen, op verschillende terreinen. Maar we zetten stappen en ik ben hoopvol voor de toekomst. Ik hoop dat we samen het diversiteitsbeleid zo kunnen inrichten dat uiteindelijk iedereen zich erin kan vinden.’
Annie Romein-Verschoorlezing op video
Wat zijn in de komende jaren de grootste uitdagingen én wensen voor vrouwenemancipatie in verschillende sectoren? Voor de 30ste editie van de Annie Romein-Verschoorlezing, laten negen inspirerende vrouwen hun licht schijnen over deze vraag, ieder in een korte videopresentatie. Online maken we ruimte voor meerdere lezingen, die ook na internationale vrouwendag nog rustig terug te kijken zijn, én laten we een veel breder publiek kennis maken met de Annie Romein Verschoorlezing. De link naar de video's vind je op deze pagina.