Lezing en debat: hoe kunnen we voorkomen dat wetenschap het milieu schaadt?
Duurzaamheidsonderzoekers kunnen een belangrijke rol spelen in de energietransitie. Maar wat als partners (nog) helemaal niet duurzaam zijn en als wetenschap ook nadelige effecten heeft? Onderzoeker Thomas Franssen geeft hierover op 16 december een online lezing en daarna is er ruimte voor debat. 'Schone energie in West-Europa betekent dat er elders op de wereld ecosystemen worden verwoest.'
Wat is de insteek van de lezing?
‘Er bestaat zowel in de samenleving als onder wetenschappers een dominant idee dat wetenschap bijdraagt aan vooruitgang. Natuurlijk levert wetenschap een grote bijdrage aan ons welzijn, maar dat was en is lang niet altijd het geval. Historisch gezien is wetenschap bijvoorbeeld innig vervlochten met militarisme, kolonialisme en kapitalisme en in die zin heeft wetenschap ook bijgedragen aan de klimaatcrisis. Dit perspectief is overigens helemaal niet nieuw. Al begin jaren ’60 kaartte de Amerikaanse bioloog Rachel Carson dit probleem aan en ontstonden er sociale bewegingen zoals Science for the people die dit soort kritiek uitten, maar die systemische kritiek is tegenwoordig wat op de achtergrond geraakt.’
Volg de online Liveable Planet-lezing en discussie op 16 december. Tijd: 12.00-13.00u. Na de lezing reageren drie referenten - Karin Horsman (directeur Strategie en Academische Zaken), Maikel Kuijpers (universitair docent Faculteit Archeologie) en Lilian Visscher (directeur Alumnirelaties en LUF) - en hierna volgt een discussie.
Kunnen strengere regels helpen om negatieve uitwassen tegen te gaan?
‘Ik denk dat het geen uitwassen zijn maar systematische vervlechtingen tussen wetenschap en bepaalde industrieën en overheden. Wetenschappelijke disciplines ontstaan niet in een vacuüm. Ik ben zelf socioloog en sociologie heeft zich ontwikkeld in relatie tot een overheid die een bevolking wil besturen. Allereerst is er bewustwording nodig. Een project kan een bepaald goed doel nastreven zoals een schoon milieu of een veilige publieke ruimte. Maar bij het nastreven daarvan kunnen ook negatieve effecten optreden, hier of elders in de wereld.’
'Universiteiten kunnen besluiten niet mee te werken aan bepaalde vormen van onderzoek.'
Wat zijn recente voorbeelden daarvan?
‘In de lezing geef ik het voorbeeld van een economie die draait op schone energie en noodzakelijkerwijs veel batterijen en accu’s nodig heeft voor bijvoorbeeld elektrische auto’s. Hiervoor zijn bepaalde grondstoffen nodig zoals lithium. Schone energie in West-Europa betekent dat er elders in de wereld mijnen zijn waar die grondstoffen worden gewonnen en ecosystemen worden verwoest. Dat betekent niet dat we moeten stoppen met de energietransitie en het onderzoek daarvan, maar wel dat we moeten kijken of er betere alternatieven zijn.’
Welke rol zouden universiteiten moeten spelen?
‘Uiteindelijk kun je als universiteit besluiten niet mee te werken aan bepaalde vormen van onderzoek. Ik kan me dat voorstellen bij onderwerpen als geo-engineering en bepaalde toepassingen van AI (artificiële intelligentie) die schadelijke gevolgen kunnen hebben. Maar dat zou de uitkomst moeten zijn van een open debat, en niet het beginpunt. En misschien komt er wel iets anders uit zo’n debat. Bijvoorbeeld dat ethische beoordelingscommissies een ruimere taak krijgen om ook te kijken naar mogelijke negatieve effecten van onderzoeksprojecten op het milieu bijvoorbeeld. Mijn lunchlezing is bedoeld als startpunt van zo'n debat.’
Tekst: Linda van Putten
Foto: Mijn in de VS waar Lithium wordt gewonnen.