Student Johan werkte mee aan drie boeken: ‘In 1572 was het geen feest van verdraagzaamheid’
Dit jaar is het 450 jaar geleden dat de stad Den Briel werd veroverd door de watergeuzen en Nederland werd ‘geboren’. Student Johan Visser is betrokken bij maar liefst drie boeken over het bijzondere jaar 1572.
‘Specialisatie loont’, lacht Johan. De researchmasterstudent geschiedenis en bachelorstudent kunstgeschiedenis is bezig aan zijn tweede scriptie over 1572 én deed twee stages die ermee te maken hebben. ‘In mijn bachelor ben ik stage gaan lopen bij het Huygens Instituut voor Nederlandse Geschiedenis, waar ze een database met 13.000 brieven van en aan Willem van Oranje hebben. In de jaren daarna ontstond het idee van een bloemlezing, ook omdat ik had gezien dat brievenboeken over Johan de Witt en Constantijn Huygens succesvol waren.’
Johan deelde zijn idee met Judith Pollmann, hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse geschiedenis. ‘Zij reageerde meteen enthousiast, dus in juni 2021 zijn we aan de slag gegaan.’ Samen met vier wetenschappers selecteerde hij brieven van en aan Oranje in het jaar 1572. ‘Tijdens de opstand van 1572 komen in heel de Nederlanden veel steden in opstand, vrijwillig of gedwongen. Iedere plaats heeft een eigen verhaal. Die diversiteit is in het boek terechtgekomen. Willem van Oranje is de figuur die al die verschillende perspectieven samenbindt. Het was ontzettend leuk en leerzaam om uit te denken hoe dat in het boek past en met verschillende historici intensief samen te werken.’
Aandacht voor Zutphen
Waar veel studenten al blij zouden zijn met één boek op hun naam voor hun afstuderen, besloot Johan zich niet alleen te focussen op de brieven. ‘Mijn masterscriptie gaat over Zutphen in 1572. Die stad is in november van dat jaar terugveroverd door het Spaanse leger. We kennen verhalen over een enorm bloedbad onder de burgerbevolking, maar daarover is weinig in de bronnen terug te vinden. Ik probeer die gebeurtenissen in kaart te brengen en te begrijpen waarom het bloedbad in de canon van de Tachtigjarige Oorlog terecht is gekomen.’
De opstand van 1572 had het karakter van een burgeroorlog.
De eerste resultaten daarvan zijn inmiddels te vinden in een tweede boek: 1572 van Pollmann en universitair docent Raymond Fagel. ‘We weten vrij goed wat er in 1572 in Holland en Zeeland is gebeurd, maar over bijvoorbeeld Friesland en Oost-Nederland wisten we veel minder. Het is erg fijn om als student zo nauw samen te werken met senior onderzoekers en de kans te krijgen om een zinvolle bijdrage te leveren aan zowel het onderzoeksveld als publieke manifestaties. 1572 is vaak gezien als een kanteljaar in het ontstaan van de Nederlandse Republiek, maar dat maakte het nog geen feest van vrijheid en verdraagzaamheid. De opstand van 1572 had het karakter van een burgeroorlog met gruwelijk veel geweld. Families waren niet zelden tot op het bot verdeeld.’
Die persoonlijke verhalen maken het onderzoek voor Johan interessant. ‘Ik houd ontzettend van bronnenonderzoek en de stem van gewone mensen. Het is de uitdaging om je met je 21e-eeuwse blik te verplaatsen in mensen uit de zestiende eeuw en je voor te stellen wat het met je doet als je getuige bent van massa-executies, verkrachtingen of plunderingen. Soms vind je in bronnen echt emotionele getuigenissen van ooggetuigen voor wie hun bestaande wereldbeeld niet toereikend is om te verklaren wat er aan de hand is.’
Nog een boek
In oktober resulteert al dat bronnenonderzoek in het derde en – voorlopig – laatste boek. Johan werkt nu aan een publiekseditie van zijn masterscriptie. ‘Het bloedbad van Zutphen wordt dan herdacht met een tentoonstelling waaraan ik heb meegewerkt. Ook komt er een theaterstuk dat deels is gebaseerd op mijn scriptie. Ik hoop dat mijn boek rond de première in de winkel ligt.’ En daarna? ‘Ik ga het liefst verder in mijn vak. Het lijkt me leuk om bijvoorbeeld bij een museum te werken, maar promoveren is ook zeker een optie.' Lachend: 'Ik zou misschien wel een andere periode kiezen.’
Kans maken op Willem van Oranje in brieven of 1572? Doe mee aan onze winactie op Instagram, Facebook, Twitter en LinkedIn. Het boek naar aanleiding van Johans scriptie verschijnt in oktober. Het initiatief voor dit onderzoek kwam van de Gemeente Zutphen en het Regionaal Archief Zutphen, die bij het uitdenken van de herdenkingsactiviteiten tot de conclusie kwamen dat nieuw onderzoek nodig was.