Moet die achtergrond blauw of toch goud? NICAS-beurs voor restauratieonderzoek
Moet de achtergrond van dit schilderij blauw blijven of terug gerestaureerd worden naar het oorspronkelijke goud? Buitenpromovendus Liselore Tissen gaat aan de slag met 3D-prints en eyetrackingsoftware om die vraag te beantwoorden. Ze ontvangt er een beurs van het NICAS van 18.000 euro voor.
Een paar jaar geleden werd in museum het Catharijneconvent het schilderij De kruisiging van de Meester van de Bewening van Christus te Lindau opgepoetst. Wat een routineklus voorafgaand aan een tentoonstelling had moeten zijn, leidde tot een onverwachte ontdekking: onder de blauwe achtergrond van het schilderij bleek een oudere, gouden laag te zitten. Sindsdien stelt het kunstwerk experts voor een dilemma: moet het zestiende-eeuwse blauw worden verwijderd om de vijftiende-eeuwse gouden achtergrond te herstellen of moet het zijn huidige vorm behouden?
Bezoekers betrekken
‘Ik wil deze discussie democratiseren’, zegt Tissen. ‘Normaal krijg je als bezoeker ineens een gerestaureerd schilderij te zien en that’s it. Want, wie bepaalt dat nou eigenlijk, hoe een schilderij er voor de komende decennia uit komt te zien? Ik vind het raar dat de restaurator dat met een paar anderen beslist. Bovendien, als je mensen betrekt bij de restauratie, bouw je veel meer connectie tussen publiek en collectie op.’
Met het geld van de beurs laat Tissen daarom 3D-prints van het schilderij maken. Eén krijgt de huidige blauwe achtergrond, één de voormalige gouden. De planning is om ze eind dit jaar tentoon te stellen in het Catharijneconvent en de Dom in Utrecht. ‘Doordat we die 3D-prints hebben, kunnen we het kunstwerk niet alleen op twee manieren laten zien, maar het ook in een kerk zetten, waar het eigenlijk hoorde’, legt Tissen uit. ‘In de gouden versie spuit het bloed van Christus echt uit de wond. Doordat de verf van het bloed mat is, maar de achtergrond glimt, krijg je een bijzonder effect. Het is heel interessant wat daarmee gebeurt als je het schilderij bij kaarslicht neerzet.’
-
Het schilderij met de huidige blauwe achtergrond -
Het schilderij met de oorspronkelijke gouden achtergrond -
3D-scanner
Eye-tracking en think aloud
Met behulp van eye-tracking en de think-aloudmethode wordt vervolgens achterhaald hoe de bezoekers naar het kunstwerk kijken én wat ze ervan vinden. ‘Ik ben vooral benieuwd of hun idee van authenticiteit verandert. Neigen ze meer naar de originele context en de originele kleur, zoals die te zien is op de 3D-reproductie? Of toch naar het “echte” exemplaar dat in het museum hangt?'
Als bezoekers blijken te neigen naar het originele schilderij, heeft Tissen daar ook nog wat vragen bij. ‘Ik wil ook graag weten waar mensen op letten als je de 3D-print naast het echte kunstwerk zet. Zo kunnen we achterhalen waar het 3D-printen moet worden verbeterd om nog overtuigender over te komen.’
Geen bedreiging, maar een kans
En of die achtergrond dan uiteindelijk blauw of goud moet worden? Dat maakt Tissen eigenlijk niet eens zoveel uit. ‘Ik denk dat ze het blauw er niet af gaan halen. Dat is niet terug te draaien, dus dat gaat in tegen alles wat met restauratie te maken heeft. Ik hoop vooral dat dit onderzoek een eerste stap is om dit vaker te doen. 3D-prints worden vaak gezien als een bedreiging van kunst, maar ze zijn veel meer dan kopieën. Je kunt kunstwerken er op meerdere manieren mee laten zien en zichtbaar maken dat ze een hele variatie aan waarde hebben.’
Tissen in een uitgebreide uitleg over haar onderzoek
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of