Taal als grote verbinder (en verdeler)
Auteur en politicoloog Mounir Samuel verdiepte zich de afgelopen jaren in alle manieren waarop taal kan uitsluiten en verbinden. ‘Hoe we denken over politiek, over geschiedenis, over elkaar; alles begint en eindigt met taal.’ Samuel is keynote-spreker op het diversiteits- en inclusie-symposium op 19 januari.
‘Ik beschouw taal als middel om elk groot maatschappelijk probleem van onze tijd te behandelen’, legt Samuel uit. ‘Van racisme en klimaatverandering, tot aan eenzaamheid en de manier hoe we met elkaar omgaan.’ Hij schreef er een boek over Je mag ook niets meer zeggen, dat begin februari verschijnt. ‘Alleen al die titel toont hoeveel kracht woorden hebben. Je vindt die uitspraak belachelijk óf je vindt het de waarheid. Het is een statement waar iedereen een mening en een gevoel bij heeft, en bewijst in die zin onmiddellijk het belang van taal.’ En dat is precies waar Samuel het in zijn keynote over wil hebben.
Taal ontbloot, taal ontkent
‘Ik wil uitleggen wat woorden doen, welke systemen ze creëen,’ legt hij uit. ‘Taal ontbloot de samenleving. Vreemdelingen- of homohaat begint niet bij een klap of schop, nee het zit al jaren, decennia of soms al eeuwen verweven in het maatschappelijke discours. Dat geldt ook voor gender. Neem de manier hoe we spreken over baby’s. Het is een jongen of een meisje. Nog voor de geboorte wordt met taal een institutioneel sociaal systeem opgeworpen tussen mannen en vrouwen. En dan heb ik het nog niet eens over het gebrek van taal. Over het ontbreken van woorden voor bijvoorbeeld mensen die een derde gender hebben, of geen gender, of non-binair zijn. Wat doet het met je als je in de taal simpelweg niet bestaat?’
Waarden achter woorden
Samuel signaleert een groeiende behoefte aan nieuwe gespreksvormen over grote maatschappelijke issues. ‘Mensen willen wel met elkaar in gesprek, maar weten niet meer hoe. Ze zijn bang om het fout te doen, bang om het ‘verkeerde’ te zeggen. Ze raken bekneld. Ik denk daarom dat we relaxter moeten zijn over welke woorden we precies gebruiken, en vooral moeten onderzoeken welke waarden achter die woorden schuilgaan. Welke waarden wil Universiteit Leiden nastreven? En welke acties zijn daarvoor nodig?
Een waarde kan zijn om de universiteit te dekoloniseren en er een genderinclusieve instelling van te maken. Vanuit die waarde kun je vervolgens nagaan hoe dat in de praktijk vorm krijgt en concrete interventies doen door bijvoorbeeld het curriculum aan te passen. Toen ik hier tien jaar geleden politicologie studeerde, kreeg ik maar één vrouwelijke politieke denker onderwezen en nul politieke denkers van kleur, nul politieke denkers van buiten de Verenigde Staten of Europa. Er was geen enkele vorm van aandacht voor bijvoorbeeld religie, spiritualiteit, Zuidelijke en Oosterse filosofie; kortom geen woord over wat de mens duizenden jaren heeft gevormd en tot grote culturele en politieke ontwikkelingen heeft geleid.’
Bubbels doorprikken
Het is duidelijk waar Samuel denkt dat de universiteit een verschil kan maken, maar wat is zijn advies voor studenten? ‘Als student ben je je aan het specialiseren, je verdiept je in een thema. Maar probeer je breder te oriënteren, en dan vooral buiten je eigen bubbel. Ga eens een dag helpen bij de voedselbank, of ga langs bij de moskee bij het vrijdagmiddaggebed. Hoe vind jij het om daar te zijn, ben jij ‘de ander’? En zo ja, waarin dan en hoe voelt dat? Geef daar eens woorden aan. Tijdens mijn keynote en vooral tijdens de workshop die ik ‘s middags op het symposium geef, zal ik nieuwe waarden en invullingen presenteren maar ook leren hoe met jezelf en de ander over al dat ‘ongemak’ in gesprek te gaan.’
Het D&I Symposium Language, inclusion and belonging is op 19 januari en live of online te volgen. Het offline programma is inmiddels volgeboekt. Aanmelden voor het online programma kan nog wel.
Tekst: Julie de Graaf
Foto's: Nienke van Denderen