Clichéversie van een autocratie, of een hernieuwde democratie? De Turkse verkiezingen uitgelegd
Over minder dan een week besluiten miljoenen Turken wie hun land de komende vijf jaar gaat besturen. Het beloven de spannendste verkiezingen in jaren te worden, want de verschillen in de peilingen zijn klein en alles staat op het spel, ook voor Europa. Turkije-kenner en universitair docent Alp Yenen legt uit waarom iedereen de Turkse verkiezingen moet volgen.
Wordt het opnieuw president Recep Erdogan en zijn partij de AKP, of maakt Kemal Kilicdaroglu, de kandidaat van de oppositie, een kans? In de peilingen ontlopen de twee elkaar nauwelijks.
Wat staat er op het spel voor Turkije?
‘Turkije wordt al meer dan twintig jaar geregeerd door de AKP. In het begin zagen veel mensen het nog als een overwinning van een partij die staat voor een liberale islam. Maar waar de partij vooral voor gezorgd heeft, is polarisering en het marginaliseren van het seculiere leven. Dat is bijvoorbeeld heel goed te zien in het Turkse onderwijs.
Verder staat de economie er belabberd voor en heeft Turkije een enorm vluchtelingenprobleem door de deal met Europa. Onder Erdogan zal er weinig gaan veranderen. Als de uitdager Kemal Kilicdaroglu wint, dan erft hij een economische puinhoop en een ambtenarenapparaat waarin AKP-mensen op alle sleutelposities zitten. Hij zal het niet makkelijk krijgen, dat is zeker.’
Wie is de belangrijkste uitdager van Erdogan?
‘Kemal Kilicdaroglu is de gezamenlijke kandidaat van zes oppositiepartijen en een aantal andere partijen steunt hem ook. Hij komt uit een arm Alevitisch gezin, een Turkse minderheid. Hij heeft een linkse opvoeding gehad en is een echte bureaucraat, een rustige persoonlijkheid. Hij symboliseert de oude wijze man, heel anders dan Erdogan met zijn agressieve en assertieve mannelijkheid.
Kilicdaroglu is erg goed in het verbinden van partijen en hij heeft zijn eigen partij ook echt liberaler gemaakt. In zijn verkiezingscampagne heeft hij beloofd dat onder zijn presidentschap de vrije pers en de vrijheid van meningsuiting zullen terugkeren. Nu hij ook de steun heeft van de Koerdische minderheid in Turkije denk ik dat hij echt kans maakt om te winnen.‘
Speelt de verwoestende aardbeving van begin dit jaar een rol in deze verkiezingen?
‘Jazeker, maar misschien minder dan de meeste mensen denken. De Turken die niet direct geraakt zijn door de aardbeving hebben het normale leven allang weer opgepakt. Er gebeurt zoveel in de Turkse politiek en kiezers hebben vooral een kortetermijngeheugen. Veel van de mensen die wél hun huis of familieleden kwijtraakten, zijn weggetrokken uit het rampgebied. Als ze daar nog geregistreerd staan en dat geldt voor heel veel slachtoffers, dan moeten ze terug naar het gebied om te stemmen en de vraag is of veel mensen dat zullen doen. Waarschijnlijk heeft de aardbeving daardoor minder effect dan verwacht.’
Bestaat er een kans dat de verkiezingen niet eerlijk zullen verlopen?
‘Dit is een hele grote vraag. Intimidatiecampagnes zijn we inmiddels wel gewend van de AKP. Maar de vraag is of er nu ook een digitale ‘aanval’ komt. Kilicdaroglu heeft Turkse kiezers daar wel al voor gewaarschuwd: “Ik verwacht dat er een week van tevoren zogenaamde foto’s video’s en teksten van mij op social media zullen verschijnen, maar die zijn nep”. De vraag is of die mogelijke deepfakes en valse teksten effect zullen hebben. Zelf ben ik bezorgd over een mogelijke aanslag die gebruikt kan worden om chaos te creëren, chaos die Erdogan weer kan gebruiken.
Als geen van beide presidentskandidaten zondag een absolute meerderheid behaalt, dan komt er een tweede ronde tussen hen. Mocht Erdogan verliezen dan is het ook nog maar de vraag of hij zonder protest afstand doet van zijn troon.’
Waarom is de uitkomst van de Turkse verkiezingen belangrijk voor Europa?
‘Alleen al als het gaat om Europese normen en waarden, zoals de vrijheid van meningsuiting en religie, zou Europa voor een machtswisseling in Turkije moeten zijn. Op het moment is Turkije een clichéversie van een autocratie in het Midden-Oosten. Met Kilicdaroglu als president kan het land weer terugbewegen naar de parlementaire democratie die het ooit was.
'Deze verkiezingen zijn hét gespreksonderwerp onder de Turkse diaspora in Europa, ook in Nederland'
Daarnaast moet de vluchtelingendeal met Europa heronderhandeld worden. Turkije houdt de vluchtelingen tegen die Europa niet wil hebben, maar daardoor zit Turkije nu met een enorm probleem dat niet langer houdbaar is. Zo wonen er miljoenen Syrische vluchtelingen in het land.
Tot slot: deze verkiezingen zijn hét gespreksonderwerp onder de Turkse diaspora in Europa en die is aanzienlijk, zeker in Duitsland en Nederland. Ook daar lopen de spanningen tussen de verschillende voorstanders dikwijls hoog op.’
Heb je zelf een wens voor de toekomst van Turkije?
‘Het belangrijkste is dat de Turkse economie gereanimeerd wordt en daar heeft het land meer vrijheden en democratie voor nodig. Turkije heeft met haar jonge bevolking een enorm potentieel, maar dat potentieel moet wel losgelaten worden en niet beteugeld, zoals nu het geval is.’
Tekst: Tim Senden
Beeld: ANP