Schatgraven in Schotse archieven: hoe klonk gesproken Schots?
Hoe spraken de Schotten honderden jaren geleden? Universitair docent Mo Gordon denkt dat het antwoord op die vraag te vinden is in kerkarchieven. ‘Het kan een boost zijn voor je identiteit om de geschiedenis van jouw taal te kennen.’
‘De gesproken taal in Schotland is lang het Schots geweest, een zustertaal van het Engels’, vertelt Gordon. ‘Dat realiseren wij ons alleen niet meer altijd, omdat de hoogste klasse wel in het Engels sprak en schreef. Juist over hun levens is veel bewaard gebleven, waardoor het nu lijkt alsof het Engels altijd dominant is geweest in Schotland.’
Dat effect wordt versterkt doordat het Engels fungeerde als schrijftaal. Ook Schotten uit de lagere klassen die verder alleen in het Schots communiceerden, gebruikten het Engels voor hun schriftelijke zakelijke communicatie. ‘We weten dat er in archieven bijvoorbeeld brieven uit de achttiende of negentiende eeuw moeten liggen waarin arme Schotten hun kerkgemeenschap om hulp vroegen’, legt Gordon uit. ‘Vaak konden ze eigenlijk niet zo goed schrijven in het Engels, maar deden ze dat toch. Dat geeft voor ons heel veel informatie over hun beheersing van het Engels én over de taal die ze normaal spraken. Aan de brieven kunnen we bijvoorbeeld zien welke Schotse vormen het Engels binnenslopen.’
Archieven doorploegen
Eén probleem: het zal Gordon moeite kosten om deze brieven boven water te krijgen. Doordat de schrijvers lange tijd als onbelangrijk zijn beschouwd, zijn hun documenten niet altijd zorgvuldig opgeslagen. Met een NWO XS-beurs hoopt Gordon toch het een en ander te vinden. ‘De beurs stelt me in staat om naar Schotland te reizen en daar de archieven in te duiken in plaats van onderwijs te geven’, legt ze uit. ‘Eerdere keren is het mij daarmee ook gelukt om het een en ander te vinden, dus ik heb goede hoop.’
Variatie als teken van rijkdom
Waarom is het voor haar zo belangrijk om te weten hoe Schotten meer dan honderd jaar geleden spraken? ‘Ik heb als half-Schotse Engels gestudeerd, maar ik word nog steeds gecorrigeerd op dingen die in Schotland juist de norm zijn’, legt ze uit. ‘Dat blijft onzeker maken. Dat merk je ook in Schotland, waar lang een soort minderwaardigheidsgevoel heeft geheerst ten opzichte van het Standaardengels. Het kan helpen om te weten dat er niet één soort Engels is, dat een taal in zo’n groot taalgebied niet overal identiek kan zijn. Het is juist een teken van rijkdom dat al die talen en varianten elkaar door de jaren heen hebben beïnvloed.’
Meeleven met schrijvers
En dan is er nog de inhoud van de brieven die ze verwacht te vinden. ‘Ik vind het heel leuk om op zoek te gaan in die archieven, omdat dat echt een soort van schatgraven is, maar het transcriberen en lezen van die brieven is ook fantastisch. In een eerdere vondst zat bijvoorbeeld een brief van een oude vrouw met heel slechte tanden. Zij vroeg of ze alsjeblieft wat zachter vlees mocht, want ze kon niet goed kauwen. Je gaat dan echt meeleven met iemand. Zelf ga ik me vooral focussen op de taal, maar het zou mooi zijn als deze brieven niet alleen mijn onderzoek helpen, maar bijvoorbeeld ook dat van sociaal historici.’