Vaders: onmisbaar in onderzoek naar ouderschap en ontwikkeling van kinderen
Als er onderzoek naar ouderschap en de ontwikkeling van kinderen gedaan wordt, dan wordt er eigenlijk altijd gekeken naar moeder en kind. Het promotieonderzoek van gezinspedagoog Else de Vries benadrukt het belang van vaders in dit onderzoek. Zo heeft de vader impact op de ontwikkeling van pestgedrag van zijn kinderen. Het testosteronsysteem heeft invloed op de vaderlijke sensitiviteit. Religieuze vaders geven via hun taalgebruik onbewuste stereotypen over ‘mannelijke’ en ‘vrouwelijke’ beroepen door aan hun kinderen, terwijl moeders dit niet doen. Vaders mogen niet over het hoofd worden gezien in onderzoek en praktijk. Hun betrokkenheid kan wellicht het effect van gezinsinterventies versterken. Promotie 21 september.
Dit proefschrift geeft inzicht in hoe vaders zich gedragen in gezinnen met jonge kinderen. Else de Vries heeft hiervoor gebruik gemaakt van gegevens die over een langere periode zijn verzameld en ze heeft daarnaast hormoonmetingen en observaties van vader-kind interacties gedaan.
"Omdat we te weinig aandacht hebben besteed aan vaders in onderzoek, weten we nog steeds niet precies hoe belangrijk vaders zijn in de opvoeding. Wat is bijvoorbeeld hun invloed op het reguleren van het gedrag en het aanleren van genderrollen bij kinderen, vooral als ze nog jong zijn? We hebben dit nog niet goed begrepen, omdat het bewijs vooral gebaseerd is op observaties van moeders, meningen van moeders - inclusief over het gedrag van vaders - en op gegevens die enkel gaan over hoeveel vaders betrokken zijn bij de opvoeding in plaats van op diepgaand onderzoek naar het vaderschap zelf", aldus Else de Vries.
Bevindingen van het onderzoek
Het opvoedgedrag van vaders wordt beïnvloed door diverse factoren die niet persé hetzelfde zijn voor moeders. Vaders die bijvoorbeeld vijandig gedrag vertonen, zoals oncontroleerbare woede-uitbarstingen - en gezinsproblemen ervaren nog voordat hun kindje is geboren, voeden hun jonge kind vaak op een hardere manier op. Dit geldt niet voor moeders.
Hiernaast bleek dat het testosteronniveau van vaders invloed heeft op hoe ze reageren op hun kinderen: ze zijn sensitiever als hun testosteronniveau daalt tijdens positieve interacties. Tijdens uitdagendere interacties zoals disciplineren, bleken vaders sensitiever te reageren als hun testosteronniveau júíst toeneemt.
Verder vond Else de Vries aanwijzingen dat vaders en moeders op verschillende manieren stereotypen over gender doorgeven. Als ouders samen met hun kind spelen, blijkt het bij vaders niet uit te maken welk speelgoed ze gebruiken. Hun sensitiviteit voor hun kinderen blijft hetzelfde. Maar bij moeders hangt hun sensitiviteit wel af van het soort speelgoed dat ze gebruiken: zij waren sensitiever in een genderstereotiepe spelcontext, dus als meisjes met meisjesspeelgoed speelden of jongens met jongensspeelgoed. Anderzijds heeft religie meer invloed op hoe stereotiep vaders over gender praten, terwijl dit bij moeders weer niet zo is.
Belangrijkste bevinding
"De belangrijkste conclusie van dit proefschrift is dat vaders niet kunnen worden genegeerd in onderzoek naar het ouderschap en de ontwikkeling van kinderend."
Een andere belangrijke ontdekking is dat het bepaald gedrag van vaders een veel grotere impact heeft op de kinderen dan dat van moeders. Else de Vries heeft bijvoorbeeld vastgesteld dat kinderen die pesten op school dit vooral leren van vijandig en hard gedrag - denk bijvoorbeeld aan boos schreeuwen - van hun vaders, niet van hun moeders. Wat betreft het aanleren van genderrollen, toont haar onderzoek aan dat taalgebruik van vaders bijdraagt aan stereotiepe ideeën van kleuters over mannelijke en vrouwelijke beroepen. Kleuters waren veel traditioneler in hun opvattingen over beroepen voor mannen en vrouwen als hun vaders bijvoorbeeld het spelen met treintjes automatisch koppelden aan jongetjes of positiever praatten over meisjes die met poppen spelen dan meisjes die voetbalden. Dit verband werd niet gevonden voor moeders.
"Dit vind ik belangrijke bevindingen, omdat vaak wordt gedacht dat moeders een grotere invloed hebben op de ontwikkeling van kinderen, aangezien zij meestal meer tijd met hun kinderen doorbrengen dan vaders. Dit kan erop wijzen dat het betrekken van vaders bij (preventieve) kind- en gezinsinterventies de effectiviteit ten goede zal komen", aldus Else de Vries.
Beleids- en cultuurveranderingen voor een betere opvoedingspraktijk
Dit onderzoek laat zien dat vaders een belangrijke rol spelen in het gezinsleven en de ontwikkeling van kinderen. Dit heeft praktische implicaties, vooral voor de overheid. Om vaders meer betrokken te maken bij de opvoeding, zou de overheid beleid moeten aanpassen, zodat ouderschapsverlof volledig wordt vergoed en financiën geen belemmering vormen.
Werkgevers zouden ook een verandering in culturele normen moeten aanmoedigen, zodat vaders daadwerkelijk ouderschapsverlof opnemen. Zorgverleners moeten expliciet benadrukken dat alle verzorgers van het kind belangrijk zijn en hen zo vroeg mogelijk betrekken bij interventies.
Else de Vries over de cover van haar proefschrift 'Focus on Fathers'
"Mijn vader, hobby-kunstenaar, heeft de linoprints van de cover gemaakt, wat ik extra passend vond gezien het onderwerp van mijn proefschrift. Ik vroeg hem ‘iets’ te doen met een vader en jong kind. Misschien niet geheel toevallig, herken ik mijn dochter en haar vader in het silhouet van vader en kind. Ik ben trots op het resultaat!"
Download de Nederlandstalige samenvatting van het proefschrift 'Focus on Fathers' ››