Oorlogen in Oekraïne en Gaza kunnen onze kijk op de Noordpool veranderen
Houthi-rebellen vallen schepen aan in de Rode Zee. De alternatieve omleiding via Zuid-Afrika is duur, terwijl een route via Antarctica maar één week kost. Vroeger nog een ‘no-go zone’, inmiddels een denkbaar alternatief. Pas wel op voor de nucleaire onderzeeërs…
Na jarenlang het Noordpoolgebied te hebben bestudeerd vanuit verschillende perspectieven – met kennis van het recht, aardrijkskunde, biologie, internationale betrekkingen, nationale veiligheidsstudies, economie, energie en bestuur – is promovendus Alexandros Sarris inmiddels expert en geeft hij zijn visie op de problemen die van invloed zijn op het gebied.
Koude Oorlog 2.0 in Arctische wateren
Sarris: ‘Toen ik in 2010 begon met mijn onderzoek naar het Noordpoolgebied, had iedereen het over klimaatverandering. De Noordpool smolt veel sneller dan verwacht en er was echt een dringend gevoel dat we het milieu moesten beschermen. Maar de situatie veranderde in één klap met de invasie van Rusland in Oekraïne in 2022. Daardoor zijn de plannen en samenwerkingen rondom het milieu tussen de staten in het Noordpoolgebied tot stilstand gekomen.’
‘Er is een Koude Oorlog 2.0 gaande, die ook het Noordpoolgebied raakt.’
‘Nu gewapende conflicten onderdeel zijn geworden van het debat, zijn de Arctische staten geneigd hun prioriteiten zorgvuldiger te overwegen. Volgens een theorie over internationale betrekkingen is er een Koude Oorlog 2.0 gaande, die ook het Noordpoolgebied raakt.’
Kernonderzeeërs
‘Het is niet algemeen bekend dat het Noordpoolgebied zwaar gemilitariseerd is en dat er veel activiteiten plaatsvinden in de Arctische wateren. Rusland heeft zijn kernonderzeeërs gestationeerd in Moermansk, een kleine Arctische golf met alleen maar onderzeeërs en kring crabs. Door hun grote bereik kunnen Russische onderzeeërs elke stad in Europa, de Verenigde Staten of Oekraïne aanvallen. De Verenigde Staten, de andere grote kernmacht en tevens Arctische staat, heeft zijn kernraketten gestationeerd in Alaska, dat gedeeltelijk in het Noordpoolgebied ligt.’
‘"Spookonderzeeërs” reizen door het midden van de Noordpool. Ze ontlenen hun naam aan hun vermogen om onvindbaar en ongezien te blijven. Deze enorme onderzeeërs zijn tussen de 100 en 120 meter lang en bewegen zich voort over de zeebodem. Ze zijn soms betrokken bij botsingen, niet dat dit ooit als zodanig wordt gerapporteerd. Onlangs kwam een Amerikaanse onderzeeër "in aanvaring met een object". De goede verstaander, weet dat het hoogstwaarschijnlijk ging om een botsing tussen twee onderzeeërs.’
Antarctica
Het Noordpoolgebied is het noordelijkste gebied op aarde. Het bestaat uit ijs, zee en land en beslaat in totaal 21 miljoen vierkante kilometer – ongeveer 330 keer de oppervlakte van Nederland. De Arctische staten zijn Rusland, de Verenigde Staten, Zweden, Finland, Denemarken, Groenland en Canada. Er wonen ongeveer vier miljoen inheemse mensen in het Noordpoolgebied, waaronder de Inuit.
Houthi-aanvallen: omvaren via de Noordpool
‘En dan heb je nog de oorlog tussen Israël en Palestina. Dit conflict is een gamechanger gebleken voor de toekomst van de Noordpool, omdat het de zeeroutes van de ene op de andere dag heeft veranderd.’
‘Houthi-rebellen vallen schepen aan die door de Rode Zee varen. Omvaren via Zuid-Afrika kost twee weken extra, waardoor een reis die normaal gesproken vier weken duurt, nu een reis van vijf tot zes weken wordt. Deze enorme vertragingen zijn op zichzelf al duur, maar de hogere gas- en olieprijzen zorgen ervoor dat deze route nog duurder wordt. Als we via Zuid-Afrika blijven reizen, dan zullen volgens de vervoerders de huidige toeleveringsketens kapotgaan –en dat is geen duurzame optie.’
Een alternatieve route
‘En daar komt de Arctische route om de hoek kijken. Kijk maar op de kaart – er is geen andere optie dan via de Noordpool te reizen.’
‘De Noordpool is een no-go voor piraten – het is te koud voor ze.’
‘De Noordpool is tussen maart en oktober ijsvrij. Het duurt slechts een week om van Shanghai naar Rotterdam te varen via de Arctische route, en het is een no-go voor piraten, omdat het te koud voor ze is.’
‘Vandaar dat deze route snel een realistischere optie wordt. Zij het niet in de nabije toekomst, want niemand zal beweren dat een oorlogsgebied een reeële route oplevert. Neem militaire actie, dat zou de normale scheepvaartcommunicatie verstoren. Daarnaast ontbreekt het aan andere essentiële infrastructuur, zoals havens. En vergeet niet, dat er veel ongereguleerde wateren zijn… Rusland en de Verenigde Staten zouden niet toestaan dat schepen door deze wateren varen zonder tol te hoeven betalen.’
Een milieuramp
‘Maar op een gegeven moment, als er in ieder geval een zekere mate van vrede is tussen Rusland en Oekraïne, zal de route beter bevaarbaar worden en vanuit financieel oogpunt aantrekkelijker zijn. Niet dat ik het een goed idee vind – integendeel. Vanuit milieuoogpunt zou het rampzalig kunnen zijn. Een olievlek in koude wateren is veel erger, omdat het moeilijker is op te ruimen. En laten we de impact op de biodiversiteit in de regio en de inheemse bevolking niet vergeten. Het is immers al moeilijk genoeg voor die bevolking om te overleven na het verlies van levensvatbare visserijen. Toch is het een realistisch scenario, dat binnenkort wellicht aan de orde zal komen in het publieke debat.’
Promotie
Sarris verdedigt zijn proefschrift over ‘International Law and Governance of the Arctic in an Era of Climate Change’ op 15 februari om 16.15 uur in het Academiegebouw. De (Engelse) samenvatting van zijn proefschrift vind je hier en je kunt de livestream van de promotie hier volgen.
Tekst: Helena Lysaght
Foto bovenaan: Daiwei Lu via Unsplash