Wat drijft de mens? Hoe Mariska Kret met haar emotieonderzoek de wetenschap weet te raken
In dierentuinen, op festivals en in een rijdend lab op de markt: overal probeert Mariska Kret met haar onderscheidende gedragsonderzoek de emoties van mens en dier te doorgronden. Nu heeft ze daarvoor de Mercator Sapiens Stimulus van 1 miljoen euro ontvangen.
Nieuwsgierigheid
Is het oudste wetenschappelijke genootschap van Nederland een herenclub? Ook al is Louise Gunning-Schepers voorzitter van de Koninklijke Hollandsche Maatschappij der Wetenschappen (KHMW), het Hodsonhuis aan het Spaarne in Haarlem ademt herensociëteit. Des te beter dat de nieuwste onderzoeksprijs door de KHMW is toegekend aan een jonge vrouw. Cognitief psycholoog Mariska Kret heeft die ongeremde nieuwsgierigheid waarvan je nog niet precies weet wat en waar die haar brengt. Die nieuwsgierigheid die Ben Feringa in zichzelf herkent als jonge onderzoeker met het uiterlijk van een rockstar en die hem nu de status van rockstar scientist heeft bezorgd. Nobelprijswinnaar Feringa zit op de eerste rij te stuiteren van enthousiasme bij de presentatie van Kret, de eerste laureaat van de Mercator Sapiens Stimulus.
-
Mariska Kret, eerste laureaat Mercator Sapiens Stimulus (foto: Wardie Hellendoorn) -
Louise Gunning-Schepers, ex-president van de UvA en nu voorzitter KHMW (foto: Wardie Hellendoorn) -
Presentatie Mariska Kret met op de eerste rij o.a. Nobelprijswinnaar Ben Feringa, voorzitter KHMW Louise Gunning-Schepers, demissionair minister OCW Robbert Dijkgraaf (foto: Wardie Hellendoorn) -
Diner in Gravenzaal van stadhuis Haarlem met Mariska Kret, sprekers, bestuur KHMW, juryleden Mercator Sapiens Stimulus en juryvoorzitter Alexander Rinnooy Kan, erelid KHMW (foto: Wardie Hellendoorn) -
Toespraak Jos Wienen, burgemeester van Haarlem (foto: Wardie Hellendoorn)
Touchscreen in het apenverblijf
Kret vertelt over het dating experience en de synchronisatie van hartslag en pupilgrootte op Lowlands; een muziekfestival verduidelijkt ze met charmante glimlach aan het publiek. Over een vergelijkbaar experiment met fysiologische metingen maar dan voor onderzoek naar samenwerking. Over apen met touchscreens in de dierentuin die daar uit nieuwsgierigheid gebruik van maken. 'Helemaal uit eigen beweging', benadrukt Kret. We volgen hun oogbewegingen wanneer die apen plaatjes van soortgenoten zien. We zien een filmpje waarin apen samenwerken met twee touwen om voedsel omhoog te takelen. Dergelijk gedragsonderzoek van mensen en van apen met gebruik van computertechnieken maakt haar een onderscheidende wetenschapper. Over dit onderzoek gaat ook haar boek: Tussen glimlach en grimas. Uitingen van emotie in mens en dier.
Decaan FSW Sarah de Rijcke: ‘Deze prijs betekent een erkenning van het creatieve onderzoek van Mariska Kret en een versterking van de sociale wetenschappen als geheel.'
Wat drijft de mens?
Voorzitter van de jury Alexander Rinnooy Kan is onder de indruk van de veelzijdigheid van de onderzoeker Kret en de openhartigheid van de columnist Kret in NRC. Zij doet daarin een doekje open over de combinatie van moederschap en wetenschap in haar column: Een derde van de kersverse moeders verlaat de wetenschap. ‘Als ik het niet vertel, wie doet het dan?’ stelt Kret de vraag. Om die direct te beantwoorden: ‘Willen universiteiten de uitstroom van waardevol talent tegengaan, dan moeten ze weg van de mooie woorden over gendergelijkheid.’ Niets dan mooie woorden heeft de KHMW over voor Kret. En natuurlijk die 1 miljoen, bedoeld voor haar nieuwe onderzoeksvraag: wat drijft de mens?
Mercator sapiens - de wijze koopman
De private financiering van de Mercator Sapiens Stimulus via de Hartwig Foundation komt niet uit de lucht vallen. Al sinds de oprichting in 1629 van Athaeneum Illustre, de voorloper van de Universiteit van Amsterdam, zijn er warme banden tussen het stadsbestuur, de koopman en de culturele elite die haar zonen liever een opleiding geeft dichtbij huis dan in Leiden, waar studenten voor het eerst weg van het ouderlijk huis uit de band springen.
Hoogleraar Letterkunde Barlaeus (Caspar van Baerle) wordt overgehaald om de Universiteit Leiden te verruilen voor een leerstoel filosofie in Amsterdam. Barlaeus schrijft ook als gelegenheidsdichter, bijvoorbeeld voor de rijke Amsterdamse koopmansfamilie Bicker, wat de banden tussen kapitaal en kennis zichtbaar maakt. Volgens de hoogleraar is een wijze handelaar iemand die rijkdom op waarde weet te schatten; zo’n ‘mercator sapiens’ wendt zijn kapitaal aan voor studie. In de woorden van Rinnooy Kan: ‘Investeren in een aandeel op de beurs is als investeren in een aandeel kennis.’ In die traditie past de Mercator Sapiens Stimulus.'
De bühne op
Lotte van Dillen is onderzoeksdirecteur van Instituut Psychologie en vind het idee van ‘de mercator sapiens’, of de ‘wijze koopman’, ook een goede metafoor voor de huidige wetenschappelijke praktijk. 'Daarin ben je als wetenschapper soms ook een soort koopman en moet je met je onderzoek de bühne op om de waarde ervan te benadrukken. Mariska is een voorbeeld van een wetenschapper die vernieuwend en relevant onderzoek doet én dit ook goed voor het voetlicht kan brengen.’
Sarah de Rijcke, decaan van de Leidse Faculteit der Sociale Wetenschappen (FSW) sluit zich hierbij aan: ‘Deze prijs betekent een erkenning van het creatieve onderzoek van Mariska Kret en een versterking van de sociale wetenschappen als geheel. Ik ben blij dat zij en haar onderzoeksgroep nu de middelen krijgen haar onderzoekslijn de komende jaren verder te verdiepen.’
Banner: Presentatie Mariska Kret met op de eerste rij vlnr. Louise Gunning-Schepers, Robbert Dijkgraaf, Alexander Rinnooy Kan (foto: Wardie Hellendoorn)