De psychologische armoedefuik: Hoe geldgebrek invloed heeft op beslissen, uitstellen en controle verliezen
Geldgebrek heeft invloed op hoe iemand financiële beslissingen neemt; nu of liever later. Uitstel- en vermijdingsgedrag heeft weer effect op de financiële schaarste, met gevoel van verlies van controle als mogelijk gevolg. Al is dat niet in elke cultuur hetzelfde, ontdekte psycholoog Leon Hilbert in zijn promotieonderzoek.
Sociaaleconomisch psycholoog Leon Hilbert was benieuwd hoe financiële schaarste beslissingen beïnvloedt. Uit zijn onderzoek blijkt dat mensen uit geldgebrek voor de korte termijn kiezen. ‘Zo kiezen ze vaker voor 100 euro nu in plaats van 200 euro later. Die keuze maken mensen op basis van hun financiële situatie, los van hun persoonlijkheid.’
'Er is geen ruimte voor langetermijnbeslissingen, als er nu brood op de plank moet.’
Nu of later
De deelnemers aan het onderzoek kregen een huishoudtaak waarmee ze geld moesten verdienen om rekeningen te betalen. In dit experiment manipuleerden de onderzoekers de inkomsten zodat de proefpersonen wel of niet in de schulden belandden. Degenen met schulden namen liever hun beslissing op korte termijn. Andersom leidden kortetermijnbeslissingen tot nog meer financiële schaarste. Hilbert: ‘Als je weinig geld hebt en je moet wel rekeningen betalen, dan heb je minder mogelijkheden om voor later iets apart te leggen of naar de universiteit te gaan om later meer te verdienen. Er is geen ruimte voor langetermijnbeslissingen, als er nu brood op de plank moet.’
Uitstel- en vermijdingsgedrag
Verder vertonen mensen die meer financiële schaarste ervaren meer uitsteldrag. Dat blijkt uit het onderdeel met langdurend onderzoek van een representatieve steekproef onder de Nederlandse bevolking. Dan maken mensen bijvoorbeeld brieven niet open of laten na hun rekening te checken. Tegelijkertijd krijgen ze door hun uitstelgedrag te maken met meer financiële schaarste in de toekomst. ‘We zien een negatieve spiraal van machteloosheid, geen grip op je financiën, geen mogelijkheden om te verbeteren; dan gaan mensen uitstellen en vermijden’, legt Hilbert uit.
Verschillende culturen
Wanneer mensen financiële schaarste ervaren is hun gevoel van controleverlies heel belangrijk. Maar dit is niet overal zo. In de cross culturele studie in 51 landen ziet Hilbert substantiële verschillen tussen de culturen in hoeverre financiële schaarste samenhangt met het gevoel van controleverlies over je leven. Hilbert: ‘Eigenlijk wilden we kijken of in landen met financiële overheidsvoorzieningen minder controlegebrek wordt ervaren. Maar de resultaten lieten juist zien dat in deze landen, ondanks toeslagen bijvoorbeeld, meer controlegebrek wordt ervaren door mensen met te weinig geld.'
Een mogelijke verklaring kan zijn dat landen met maatschappelijke voorzieningen vaker individualistische waarden hebben. In collectivistische en traditionele landen komt financiële hulp vaker via familiebanden. Mogelijk ervaren mensen daardoor minder controleverlies over hun leven. Je gaat voor geld naar je vrienden, niet naar een bank. Traditionele en collectivistische waarden zorgen er dus voor dat mensen met geldgebrek wel controle over hun leven ervaren.
'Je belandt in een armoedefuik door wat het psychologisch met je doet om armoede te ervaren. Sommigen komen er weer uit.'
Armoedefuik
Sommige beslissingen maken de situatie erger, vooral als mensen geen controle meer voelen. ‘Als je ergens nog vijf aanmaningen in de la hebt, heb je het gevoel de controle te verliezen. Dat versterkt vermijding, wat weer negatieve gevolgen heeft omdat je je rekeningen niet betaalt. Je belandt in een armoedefuik door wat het psychologisch met je doet om armoede te ervaren. Sommigen komen er weer uit.' Hilbert benadrukt dat mensen geen slecht gedrag vertonen, maar doen wat logisch is gezien de situatie, wat alsnog problemen oplevert op de lange termijn. ‘Toch was het in die situatie een goede keuze, want een andere was er niet.’
'Het doel van mijn onderzoek is de situatie waarin mensen zitten beter te begrijpen, want dan zie je mogelijkheden voor andere interventies. Niet nog meer stress door boetes, maar mensen meer controle laten ervaren. "Je zit nu in de problemen, maar we willen dat je eruit komt en dit zijn de stappen die het overzichtelijk maken." Zodat iemand meer gevoel van controle heeft.’