China als laboratorium voor de rest van de wereld
Hoogleraar modern China Florian Schneider onderzoekt wat mensen doen met technologie en wat technologie doet met mensen. Sociale media bijvoorbeeld. En dan vooral in China. Maar zijn onderzoek is ook toepasbaar op andere delen van de wereld. Op 6 mei spreekt hij zijn oratie uit.
Je hebt Chinees gestudeerd, waarom?
'Ik wilde aanvankelijk journalist worden en was van plan Engelse en Duitse literatuur te studeren. Maar ik deed een cursus Chinees en was daar zo door gegrepen dat ik besloot de taal te studeren, naast een minor politieke wetenschap en economie. Later vroeg een docent: waarom ga je niet een proefschrift schrijven? Toen bedacht ik me dat ik liever de wetenschap in wilde dan de journalistiek.'
Waarom vind je China zo interessant?
'Het is een land van tegenstellingen. De ontwikkelingen gaan gigantisch snel. Dat geldt misschien niet alleen voor China, maar je kunt dit land wel als een soort laboratorium voor de rest van de wereld zien: het is goede plek om onze wereldwijde moderne problemen te onderzoeken en ervan te leren. Er gebeurt daar zo veel en ik denk dat China op veel gebieden voor loopt op ons.'
Je komt graag in China?
'Ja, ik kom er sinds 1999. Ik probeer elk jaar te gaan om feeling te houden met waar mensen mee bezig zijn. In maart was ik er weer voor het eerst na de pandemie. Tijdens mijn PhD heb ik er een paar jaar gewoond. De mensen zijn erg gastvrij en vriendelijk als je eenmaal in gesprek met ze komt. Ze willen graag dat je een goede indruk van het land en de bewoners krijgt.'
Waar ga je het over hebben in je oratie?
'Over hoe onvoorspelbaar uitkomsten zijn als je politiek combineert met complexe digitale technologieën, zoals sociale media. Technologie is nooit neutraal, maar gebaseerd op bepaalde ideeën en veronderstellingen en dient bepaalde belangen. Iemand overhalen iets te doen met behulp van technologie is niet zo makkelijk. Zo bleek het sociale platform dat de Chinese communistische partij voor de leden gebruikte geen succes. Ze moeste punten verdienen om hun salaris te krijgen via een soort game, maar het bleek demotiverend. Ik onderzoek dus wat mensen doen met technologie en wat technologie doet met mensen om daar lessen uit te halen. We leggen soms te veel vertrouwen in technologie om onze problemen op te lossen. Solutionism, zoals ze dat in Silicon Valley zien. Verkeerde beoordelingen door AI of algoritmes kunnen problemen juist erger maken.'
Moet je voorzichtig zijn dat je de Chinese overheid niet tegen de haren strijkt?
'Voor wetenschappers en journalisten kan het moeilijk werken zijn daar. Als je daar familie hebt, zijn de risico’s groter. Er zijn in de geschiedenis altijd fasen van meer en minder beperkingen en ik hoop dat er weer meer openheid komt. Je weet nooit welk onderwerp gevoelig blijkt. Maar mijn onderzoek gaat over grotere vragen dan alleen China, kwesties die voor ons allemaal belangrijk zijn.'
Wat wil je in de komende tijd gaan onderzoeken?
'Ik ben bezig met twee onderzoeksvoorstellen. Ten eerste wil ik me graag bezig gaan houden met het onderwerp desinformatie, geruchten en leugens. Ten tweede met wat AI betekent voor mensen in verschillende Aziatische landen, zodat we niet alleen het Europese en Amerikaanse perspectief horen.'
Wat is het grootste verschil met toen je voor het eerst in China kwam?
'De enorme verstedelijking. Steden van 3 miljoen mensen zijn klein daar. Het is indrukwekkend hoe snel al die steden gebouwd worden, maar nu zijn ook alle oude gebouwen en de straatverkopers verdwenen. Ik vind het wel eens jammer voor mijn studenten dat het China dat ik destijds tijdens het backpacken leerde kennen niet meer bestaat. Tijdens de lange treinreizen zaten mensen eindeloos kaartspelletjes te spelen en zonnebloempitten te kauwen tussen de grote hoeveelheden bagage en kippen.'
Florian Schneider spreekt op 6 mei zijn oratie uit. Wil je erbij zijn? Meld je dan aan.
Tekst: Thessa Lageman