Hoe taal onthult wat je écht zegt: ‘Interessant als het taalonafhankelijk is’
In een gesprek geef je allerlei informatie aan de luisteraar. Zo kun je aangeven dat je zeker van iets bent, of dat je het via via hebt gehoord. Universitair hoofddocent Jenneke van der Wal krijgt een Vici-beurs om te onderzoeken of de manier waarop mensen dit doen taalafhankelijk is.
‘Als ik zeg: “je hebt je laptop meegenomen”, gaat dat met deze intonatie niet alleen over het meenemen van de laptop en dat jij dat hebt gedaan, maar ook over mijn verbazing. Het gebeurde is in contrast met wat ik zou verwachten,’ noemt Van der Wal als voorbeeld. Het geven van dit soort extra informatie in een gesprek wordt ook wel meta-informatie genoemd.
Die meta-informatie kan je bijvoorbeeld uit de intonatie van de spreker afleiden, maar kan ook in de grammatica zijn verweven. Dit is bijvoorbeeld het geval in het Cinyungwe uit Mozambique. ‘Waar wij het woord wel gebruiken (“het is wel een goed idee, ook al vind jij dat misschien niet”), kunnen de sprekers van Cinyungwe een achtervoegsel aan het werkwoord toevoegen om hetzelfde uit te drukken,’ licht Van der Wal toe.
Plattegrond met huizen
Alle extra informatie die op deze manier wordt doorgegeven lijkt tot één conceptuele ruimte te behoren. ‘Ik wil weten hoe die ruimte eruitziet. Je kan het vergelijken met een dorp waar je een plattegrond van maakt. Welke huizen staan op die plattegrond? Daarna kunnen we uitzoeken welke huizen dichter bij elkaar staan en welke verder weg,’ zegt Van der Wal. Dat kan door te achterhalen welke informatie overlapt.
‘Als je zegt: “de film moet heel goed zijn”, dan weet ik dat jij de film niet zelf hebt gezien. Het is een indirecte bron van informatie en ik weet ook dat er onzekerheid is over die informatie,’ vervolgt Van der Wal. De overlap tussen ‘indirectheid’ en ‘onzekerheid’ van de informatie is een teken dat de concepten dicht bij elkaar liggen in de conceptuele ruimte – op de kaart zouden ze buren kunnen zijn.
Voordat zo’n plattegrond er kan komen, moet er eerst data worden verzameld over alle verschillende soorten meta-informatie. Er is namelijk nog weinig hierover bekend op het gebied van Afrikaanse talen. Welke talen er precies onderzocht worden, is nog niet bekend. Dit is afhankelijk van de taalkundigen in Afrika die aan het onderzoek gaan meedoen.
Overlap tussen talen
Uiteindelijk is de bedoeling om niet slechts één taal in kaart te brengen, maar meerdere Afrikaanse talen. ‘Voor mij is dit het spannendste deel van het onderzoek. Met meerdere plattegronden kun je namelijk kijken of die overeenkomen,’ zegt Van der Wal.
Hierbij is de vraag of de conceptuele ruimte bij mensen op dezelfde manier wordt georganiseerd of dat dit wordt beïnvloed door de taal die je spreekt. ‘Het zou interessant zijn als het een taalonafhankelijk fenomeen is. Dat het niet uitmaakt met welke taal je opgroeit omdat de conceptuele ruimte een universeel cognitief gegeven is.’
Puzzelen met taal
De hoop op ontdekking en nieuwe inzichten zijn de drijfveren van Van der Wal. ‘Elke keer als ik over het project vertel en bedenk wat we allemaal zouden kunnen gaan ontdekken denk ik: “dit is zó tof!”,’ vertelt Van der Wal. ‘Puzzelen met taal is altijd leuk. Je begrijpt elke keer weer iets meer van de wereld om je heen, ook al is het maar een heel klein stukje.’