Bleda Düring onderzoekt sociale ongelijkheid op Cyprus met ERC Advanced Grant
Archeoloog prof.dr. Bleda Düring heeft een prestigieuze ERC Advanced Grant toegekend gekregen voor zijn onderzoek naar het ontstaan van sociale ongelijkheid in de overgang van de koper- naar de bronstijd op Cyprus. Aan de hand van opgravingen, isotopenanalyse en culturele interpretaties onderzoekt hij hoe en waarom ongelijkheid ontstond in prehistorische dorpsgemeenschappen.
Uitzonderlijk groot
De basis voor het onderzoeksproject werd gelegd in 2016, toen Düring met zijn team begon aan de opgraving van een uitzonderlijk groot gebouw in Palloures, een nederzetting uit de kopertijd (3800-2500 v.Chr). ‘Normale huizen in zulke dorpen zijn zes tot acht meter in diameter. Dit gebouw was meer dan veertien meter breed, met een monumentale haard van twee meter in het midden,’ vertelt hij. ‘Je denkt meteen: wat is dit? Een gemeenschapshuis? Een rituele ruimte? Of toch het huis van iemand met aanzien?’
Op het eerste gezicht leek het gebouw sterk op een gewoon huis, maar uit micromorfologisch onderzoek van de vloeren bleek dat het nauwelijks gebruikt is. ‘Het is kort na de bouw al vervallen. Heel anders dan andere huizen, die vaak decennia lang bewoond en hersteld werden. Dat zegt iets.’
Het ontstaan van sociale ongelijkheid
In zijn nieuwe project verbindt Düring dit soort observaties aan een bredere vraag: hoe ontstond sociale ongelijkheid in vroege agrarische samenlevingen? In de archeologie wordt ongelijkheid vaak gemeten met statistische methodes, bijvoorbeeld door huisoppervlaktes te vergelijken. ‘Onze site bleek in die analyses het meest ongelijk van alle nederzettingen in West-Azië,’ aldus Düring. ‘Maar zo’n kwantitatieve benadering vertelt niet het hele verhaal. We moeten begrijpen waarom zulke verschillen ontstaan, wat de culturele logica erachter is. Wordt ongelijkheid uitgedragen? Of juist verborgen in de archeologie van West-Azië? En hoe stabiel zijn sociale ongelijkheden eigenlijk?’
Alternatieven
Het project combineert archeologische data met analyses van bijvoorbeeld dieet (via isotopenonderzoek in graven), grafrituelen en materiële cultuur. Daarmee wil Düring achterhalen of sociale ongelijkheid op Cyprus openlijk werd getoond of juist verhuld – en hoe die ongelijkheid zich door de generaties heen ontwikkelde. ‘We zijn niet alleen geïnteresseerd in ‘wie had wat’, maar vooral in hoe die verschillen tot stand kwamen en wat dat zegt over sociale structuren en culturele keuzes.’
Volgens Düring raakt het onderzoek ook aan actuele vragen. ‘Er is een wijdverbreid idee dat ongelijkheid iets natuurlijks is; alsof het altijd zo geweest is. Maar er zijn duizenden jaren geweest waarin samenlevingen gelijkwaardiger georganiseerd waren. Die kennis is op een bepaalde manier bevrijdend. Het laat zien dat alternatieven denkbaar zijn.’
Palloures als startpunt
De komende vijf jaar werkt Düring samen met een interdisciplinair team van zeven onderzoekers: vier promovendi, twee postdocs en hijzelf. Naast Palloures worden nog zo’n twintig andere nederzettingen onderzocht. Het project loopt tot 2030 en biedt ruimte voor zowel veldwerk als diepgravende reconstructies van prehistorische samenlevingen. ‘Palloures is het startpunt, maar we willen vooral begrijpen hoe ongelijkheid zich ontwikkelde en hoe subtiel en cultureel gelaagd dat proces eigenlijk was.’