Onderzoekers ontrafelen raadsel achter zeldzame zwangerschapsziekte
Leidse onderzoekers hebben aanwijzingen gevonden waarom een zeldzame zwangerschapsziekte bij sommige baby’s mild verloopt en bij andere levensgevaarlijk is. De vondst opent de deur naar een test die ernstige gevallen al tijdens de zwangerschap kan opsporen. Een behandeling bestaat gelukkig al.
Waarom wordt de ene baby nauwelijks ziek en krijgt de ander een levensbedreigende hersenbloeding nog vóór de geboorte, terwijl het om hetzelfde mechanisme gaat? Dat was de vraag waarmee onderzoekers Coert Margadant en Wendy Stam hun onderzoek naar de zwangerschapsziekte FNAIT begonnen. Hun bevindingen zetten bestaande ideeën volledig op hun kop.
Wat is FNAIT?
Foetale en Neonatale Allo-Immune Trombocytopenie (FNAIT) ontstaat wanneer het immuunsysteem van een zwangere vrouw afweerstoffen aanmaakt tegen bloedplaatjes van haar ongeboren kind. Dat gebeurt als moeder en vader op een klein stukje erfelijk materiaal verschillen. FNAIT komt voor bij ongeveer 1 op de 1000 zwangerschappen, in Europa en Noord-Amerika dus duizenden kinderen per jaar.
Waarom het voorspellen zo lastig is
Artsen kunnen tijdens de zwangerschap de ziekte wel voorkomen, maar alleen als zij op tijd weten dat er risico is. Nu wordt de diagnose vaak pas na de geboorte gesteld. ‘Het grote probleem is dat we niet kunnen voorspellen welke zwangerschappen gevaarlijk zijn. Terwijl juist een vroege behandeling levens kan redden,’ zegt Stam.
Een hardnekkige theorie ontkracht: er bestaan geen antistoffen die alleen bloedvaten aanvallen
Tot nu toe dachten wetenschappers dat de ernst te maken had met het soort cellen dat door de antistoffen wordt aangevallen. Misschien zouden de gevaarlijkste antistoffen vooral de bloedvatcellen beschadigen, was het idee.
De Leidse onderzoekers hebben nu laten zien dat dat niet klopt. Zij verzamelden bloedmonsters van ruim tachtig patiënten, waaronder twintig kinderen met een hersenbloeding. ‘In ons onderzoek zien we dat álle antistoffen zowel binden aan bloedplaatjes als aan bloedvatcellen. Er bestaan geen antistoffen die alleen de bloedvaten aanvallen’, aldus Stam.
De echte boosdoener: de vorm van het eiwit
Het verschil ligt in de vorm van het eiwit waarop de antistoffen aangrijpen: de integrine β3. Dit eiwit kan in een “gesloten” of een “open” stand staan. Alleen in de open stand is de integrine actief. Op bloedplaatjes zijn de integrines meestal gesloten; op bloedvatcellen vaker open.
De onderzoekers ontdekten dat de antistoffen vooral de gesloten vorm herkennen – precies die stand waarin bloedplaatjes normaal rustig blijven. Door die binding raken de integrines vergrendeld en kunnen de bloedplaatjes hun werk niet meer doen, wat leidt tot bloedingen.
‘Sommige antistoffen blokkeren dat proces heel sterk, andere veel minder. Dat verklaart waarschijnlijk waarom de ziekte soms mild en soms levensbedreigend is,’ vertelt Stam.
We zijn dankbaar dat zoveel ouders en artsen daaraan hebben meegewerkt
Samenwerking en unieke monsters
Het onderzoek was mogelijk dankzij nauwe samenwerking met artsen en de bloedbank Sanquin (Janita Oosterhoff, Gestur Vidarsson en Ellen van der Schoot). ‘Vaak is er maar 2 milliliter bloed om mee te beginnen – echt heel weinig. We zijn dankbaar dat zoveel ouders en artsen daaraan hebben meegewerkt,’ zegt Margadant.
Met flowcytometrie konden de onderzoekers per cel meten hoeveel antistoffen zich binden en of de integrines daardoor actief of geblokkeerd zijn. Met cryo-elektronenmicroscopie brengen ze nu op hoge resolutie in beeld hoe de antistoffen precies vastgrijpen aan de integrine.
Stap naar een test
Deze inzichten betekenen een omslag in het denken over FNAIT. Waar eerder werd gezocht naar verschillen tussen soorten antistoffen, wijst dit onderzoek op het belang van integrine-blokkade. ‘Dit geeft ons eindelijk een aanknopingspunt voor een diagnostische test,’ aldus Margadant. ‘We hopen dat we in de toekomst tijdens de zwangerschap kunnen voorspellen welke kinderen echt gevaar lopen, zodat we gericht kunnen behandelen en hersenbloedingen voorkomen.’