'Plastic politiek': het ideologisch debat maakt plaats voor abstract jargon
Politici zijn in de loop van de 20e eeuw meer op experts gaan leunen. Ze doorspekken hun taal met woorden als ‘beleidspaden’ en ‘evaluatiekaders’. Hierdoor zijn debatten abstracter en minder ideologisch geworden, signaleert historicus Ruben Ros.
Met behulp van taalmodellen analyseerde de promovendus duizenden Kamerdebatten tussen 1917 en 1994. Zijn conclusie: politici verwijzen steeds vaker naar rapporten en cijfers, en minder naar overtuigingen of idealen. Hij constateert een duidelijke opmars van ‘technocratisch jargon’ in het parlement.
Hoe verklaar je die opmars?
‘Na de Eerste Wereldoorlog verandert de politiek. De uitbreiding van het kiesrecht en de opkomst van uiteenlopende politieke bewegingen leiden tot meer conflicten en debatten in het parlement. Politici van links tot rechts vinden de politiek rommelig en amateuristisch. Ze hopen dat deskundigheid de politiek kan temmen en doen meer beroep op experts. Deze technocratische reflex is duidelijk te horen in het parlement. Het debat wordt inhoudelijk rijker en diepgaander, maar verliest aan ideologische openheid.’
Op welke thema’s beginnen politici veel te leunen op kennis van experts?
‘Vanaf de crisis in de jaren '30 vragen politici aan specialisten hoe ze moeten ingrijpen in de economie. Dat geldt ook voor complexe vraagstukken als de aanleg van infrastructuur en landbouwhervormingen. Vanaf de jaren '70 neemt dat toe bij onderwerpen als milieuvervuiling. Tegenwoordig is er geen enkel beleidsterrein meer dat niet afhankelijk is van wetenschappelijke kennis en instanties zoals het Rijksinstituut voor Gezondheid en Milieu en het Centraal Planbureau.’
Het is toch juist goed dat politici bij complexe onderwerpen gebruikmaken van expertise?
‘Ja, de rol van de staat is gigantisch gegroeid dus meer kennis en deskundigheid is belangrijk en onvermijdelijk. Wel worden debatten minder toegankelijk voor de leek. Ze gaan vaak over wat realistisch en verantwoord is vanuit de wetenschappelijke kennis en veel minder over politieke idealen.’
Kun je voorbeelden noemen van die verschuiving?
‘Socialistische politici koppelden in het interbellum de landbouw aan de klassenstrijd en het welzijn van boeren en arbeiders. Maar in de jaren '80 wordt landbouw bijna alleen maar op zichzelf bediscussieerd en nauwelijks meer verbonden aan andere thema's. Een ander voorbeeld is milieuvervuiling, dat eind jaren '60 op de politieke agenda komt. Al snel zie je in de parlementaire taal dat het thema niet langer wordt geplaatst in een breder verhaal van bijvoorbeeld planetaire grenzen, maar heel technisch wordt bekeken als een zaak van beleidspaden en -prioriteiten.
‘De politiek krijgt dus een meer bestuurlijk en technocratisch karakter. Ik noem dat plastic politiek: politici doen of ze met hele concrete dingen bezig zijn, maar hebben het veel over abstracte concepten zoals trajecten en evaluatiekaders. Die abstracte taal neemt enorm toe vanaf de jaren '70.’
Je onderzoek loopt tot 1994. Wat is je kijk op huidige debatten, bij thema's als migratie en zorg gaat het toch vaak over ideologie?
‘De debatten over zorg en migratie zijn inderdaad vaak fel, maar dat gaat vaak binnen heel technische kaders. Hoe betaalbaar is de zorg? Wat moet het migratiesaldo zijn? Van een openlijke ideologische strijd is maar beperkt sprake - of die is vaak eenzijdig rechts. Het populisme is enerzijds een reactie op de technocratische politiek.
'Anderzijds zijn technocratie en populisme twee zijden van dezelfde medaille: zij omzeilen allebei het democratische pad via het parlement. Populisten zeggen dat politici direct moeten luisteren naar het volk. Technocratische politici kunnen zich erg verschuilen achter cijfers en statistieken. Maar in de modellen van het CPB zitten ook veel aannames over de economie. Kennis is belangrijk, maar moet niet als de enige waarheid worden gepresenteerd waar politici blind op kunnen varen. Volgens mij zou wetenschap hier niet een kompas maar een roeispaan moeten zijn.'