Vrouwen in de vroegmoderne rechtszaal: ‘Geeft een dwarsdoorsnede van de samenleving’
In het vroegmoderne Engeland draaiden de rechtbanken overuren. Universitair docent Lotte Fikkers dook in de verslagen van eeuwenoude rechtszaken waar vrouwen bij betrokken waren. In Early Modern Women’s Life-Writing and English Law reconstrueert ze hoe het verhaal dat zij in de rechtszaal vertelden verschilt van dat wat ze in hun dagboek neerpenden.
‘In het vroegmoderne Engeland bevonden mensen zich veel vaker in de rechtbank dan wij ons nu kunnen voorstellen’, vertelt Fikkers. ‘Voor allerlei huis-, tuin- en keukendingen stapten ze in de zestiende en zeventiende eeuw naar de rechter. Reputatie aangetast? Hop, er werd een zaak gestart.’
Voor onderzoekers levert die procedeerdrift een schat aan materiaal op, waarin ook vrouwen goed vertegenwoordigd zijn. Fikkers: ‘We hebben heel weinig autobiografische teksten van vrouwen uit die tijd, maar we hebben miljoenen juridische bronnen waarin een advocaat hun verhalen heeft opgeschreven. Jong, oud, arm en rijk, hogere sociale status, geen sociale status: het is een dwarsdoorsnede van de samenleving.’
‘Speelden het spel’
Fikkers heeft de rechtbankverslagen naast dagboekfragmenten van vrouwen gelegd. Door de twee genres te vergelijken, kon ze reconstrueren welke narratieve en retorische strategieën vrouwen inzetten om zo goed mogelijk voor de dag te komen bij een rechter. ‘Vrouwen waren zich heel bewust van de mogelijkheden die de rechtbank bood’, vertelt ze. ‘Rechtbanken hadden destijds allemaal hun eigen specialiteit: de een stond bekend als de armeluisbank, een andere deed alleen zaken met geweld. We zien dat vrouwen heel bewust kozen naar welke rechtbank ze gaan. Werden ze zelf voor een rechtbank gedaagd die hen niet beviel? Dan begonnen ze vaak zelf een zaak bij een andere. Ze kenden dus de regels en ze speelden het spel.’
Hoe ze dat spel precies speelden, verschilt per levensfase, ontdekte Fikkers. ‘Over het algemeen zijn jonge meisjes terughoudend, zeker als het gaat om liefdeszaken. Zij moeten later nog een man vinden, dus ze kunnen zich niet al te brutaal opstellen. Echtgenotes spelen dan vaak juist weer vaak op de man. Of het nu om hun echtgenoot of een zakenpartner gaat: zij zijn vaak haast bijna agressief. Weduwen stellen zich juist op als de Bijbelse weduwe: arm en met levenservaring. Ze hebben veel gedaan voor hun man en kinderen en verdienen daarom respect, en natuurlijk een gunstige uitspraak van de rechtbank.’
Rol van de advocaat
Een belangrijke rol bij die opstelling was weggelegd voor de advocaat van de vrouwen. ‘In het verdere onderzoek ga ik kijken hoe die verhouding er precies uitzag’, vertelt Fikkers. ‘We weten al wel dat de teksten van de vrouwen ook binnen de praktijk van één advocaat sterk verschilden, dus we weten in elk geval dat de vrouwen hier zelf veel invloed op hebben uitgeoefend.’