Consensus, vooroordelen en polarisatie: dit is hoe wiskundigen meningen bestuderen
Hoe ontstaan en veranderen meningen in grote groepen mensen? Dat is niet alleen een sociologische vraag, maar ook een wiskundige. Promovendus Federico Capannoli bestudeerd de dynamiek van meningen. Op 19 november verdedigde hij zijn proefschrift.
‘Veel processen in het echte leven zijn te complex om ze precies te analyseren zoals ze zijn’, zegt Capannoli. ‘Maar we kunnen ze wel weergeven met wiskundige modellen.’ Hij heeft het over complexe netwerken. De dynamiek van meningen in groepen mensen is daar een voorbeeld van, maar ook de manier waarop cellen zich verplaatsen in biologisch materiaal of hoe ziekten zich verspreiden. Totaal verschillende onderwerpen die zich verrassend genoeg door vergelijkbare modellen laten beschrijven.
De wereld als een netwerk van verbonden punten
De promovendus deed zijn master in Padua en kwam naar Leiden voor zijn promotieonderzoek. ‘Mijn begeleider beval de probabilistische onderzoeksgroep in Leiden aan en dat was de juiste keuze. Er is hier veel expertise op dit gebied en ik voelde me altijd welkom.’
Capannoli maakt modellen om te begrijpen hoe snel meningen in grote groepen mensen evolueren. Om je dit voor te stellen, kun je elke persoon als een punt zien. De mening van de persoon wordt weergegeven door de kleur van de stip. En als twee mensen vrienden zijn, worden hun punten met een lijn verbonden. Dit is de basisvorm van een complex netwerk.
Verkiezingen als een complex netwerk
‘De recente verkiezingen zijn een goed voorbeeld’, legt Capannoli uit. ‘Iedereen heeft een voorkeur voor een politieke partij, dat is de kleur van hun stip. Maar in de weken voorafgaand aan de verkiezingen praten mensen met elkaar en beïnvloeden ze elkaar.’ Met andere woorden, de kleuren van de stippen veranderen in de loop van de tijd.
In het theoretische model van Capannoli deelt iedereen op een gegeven moment dezelfde mening. Hij onderzoekt hoelang het duurt om deze consensus te bereiken en welke kenmerken van het netwerk hierop van invloed zijn. ‘De tijd die nodig is om consensus te bereiken, is evenredig aan het aantal mensen. Ook het aantal verbindingen tussen mensen is van belang. Als slechts een handvol mensen heel goed verbonden is met de meeste andere individuen, terwijl de overgrote meerderheid weinig verbindingen heeft, dan bereik je alsnog veel sneller consensus.’
Terug naar het voorbeeld van de verkiezingen: dit betekent dat één persoon met een groot bereik, bijvoorbeeld op sociale media, een grote invloed heeft op ieders mening.
Meningen beïnvloeden
Hij keek ook naar de aanwezigheid van vooroordelen (of bias), zoals politici die tijdens hun campagne proberen zwevende kiezers te beïnvloeden. ‘We kunnen dit modelleren. Als twee mensen in het netwerk met elkaar praten, bestaat de kans dat een van hen blindelings een bevooroordeelde mening overneemt. Bijvoorbeeld door propaganda’, zegt Capannoli. ‘Als deze vooringenomenheid groot is, wordt de tijd om consensus te bereiken drastisch korter. Maar als deze klein is, heeft dit weinig invloed op de tijd die nodig is om consensus te bereiken.’
Wanneer vriendschappen kapotgaan en groepen polariseren
De werkelijkheid is natuurlijk ingewikkelder. ‘Als twee mensen er een verschillende meningen op na houden, kan hun vriendschap eindigen. Of er ontstaan nieuwe vriendschappen wanneer twee vreemden met elkaar praten’, zegt Capannoli. Niet alleen de kleuren van elke stip kunnen veranderen, maar ook de lijnen ertussen.
Hij legt uit dat deze co-evolutie van meningen en vriendschappen erg moeilijk te bestuderen is. Leiden loopt voorop op dit gebied van onderzoek, met name in de groep van Frank den Hollander en Rajat Subhra Hazra. Door deze co-evolutie kan polarisatie van meningen ontstaan. Het netwerk valt uiteen in losstaande groepen die niet met elkaar praten. ‘Het is best eng als je erover nadenkt’, zegt de promovendus. ‘En het benadrukt waarom sociale media zo gevaarlijk kunnen zijn. Ze houden je in je eigen bubbel. Het is belangrijk om met andere standpunten in contact te komen.’