De winst van politieke stijl: hoe Jetten en Bontenbal het verschil maakten
De verkiezingen leken eindelijk weer over de inhoud te gaan. Wonen, migratie, zorg en veiligheid werden uitgebreid bediscussieerd. Toch was wederom de hoofdrol weggelegd voor politieke stijl, want zowel Rob Jetten als Henri Bontenbal wonnen door een bewuste inzet van stijl.
Daar is niks mis mee, zeg ik er meteen bij. Politieke stijl is geen vernisje om politieke standpunten wat glans te geven. Het gaat om je politieke drijfveren, om de waarden en normen. Politieke stijl ligt hiermee in het hart van de politiek.
Jetten zette zijn positieve en enthousiaste uitstraling consequent recht tegenover de negatieve emotiestroom van Wilders, die hij wegzette als een huilie-huilie kleuter die alleen maar klaagde en niks voor elkaar kreeg. Bontenbal positioneerde zichzelf als fatsoenlijke politicus die normaal deed, in tegenstelling tot andere politici die elkaar beschimpten en in de rede vielen.
Het ging Jetten om de 'vibe'
Opvallend is dat beide politici zelf ook aangaven dat ze vooral hun politieke stijl belangrijk vonden. Zo zei Jetten in De Volkskrant dat hij de rechts-links-discussie de minst boeiende vindt. Het ging hem meer om de ‘vibe’ die een kiezer voelt bij een partij. Hij noemde andere middenpartijen een ‘saaie, fletse bedoening die alleen maar rust en stabiliteit uit willen stralen’. Zelf zei hij graag een ‘gretige club te willen leiden die er in de coalitie vol voor gaat’.
'Lukt het om onszelf te blijven?'
Bontenbal zei na afloop van de verkiezingen tegen de NOS: ‘Wat voor mij het belangrijkste was toen wij de campagne ingingen was: lukt het ons om onszelf te blijven? Lukt het om in de politieke stijl, zoals we die begonnen zijn twee jaar geleden, door te gaan? Kan ik aan het eind van de campagne mezelf in de spiegel kijken?’ Hij vervolgde dat hij ontzettend trots was op dat ‘we het helemaal hebben gedaan zoals we het zelf wilden, in de stijl ook die we zelf graag willen’.
Pim Fortuyn
Hiermee lijkt besef ingedaald dat politieke stijl er echt toe doet. De tegenstelling tussen inhoud en stijl is een valse tegenstelling. Politieke stijl is opgebouwd uit wat een politicus denkt, doet en zegt. Deze drieslag werd door Fortuyn al als cruciaal aangewezen om het politieke vertrouwen te herstellen: ‘Ik zeg wat ik denk, en ik doe wat ik zeg’. Door politieke stijl laat een politicus zien wat de kiezer van hem of haar kan verwachten op politieke inhoud. Het schept duidelijkheid in een onzekere wereld, waarin standpunten altijd alleen maar tussenstanden zijn, die kunnen wijzigen in een veranderende wereld.
Dat standpunten kunnen wijzigen snappen kiezers best. Als kiezers maar voelen dat een politicus op dezelfde manier in de wedstrijd zit als zijzelf. Daarvoor is wel nodig dat politici, net als Jetten en Bontenbal, bewust omgaan met hun stijl. Zodat van het scherm afspat wat voor soort politicus zij zijn. Zijn ze pragmatische doeners (zoals Rutte was), of meer idealistische aanpakkers (zoals Jetten). Zijn ze rustige, bedaarde samenwerkers (zoals Bontenbal), activistische tegensprekers (zoals Ouwehand) of boze burgers (zoals Wilders).
Timmermans bleef bleek
Niet alle politici kwamen wat stijl betreft goed uit de verf. Zo was van Timmermans wel duidelijk wat zijn ideeën waren over wonen, migratie, zorg en veiligheid. Maar als persoon bleef hij bleek, wat hem zeker parten heeft gespeeld.
'Het begint met een bewuste keuze van politici, maar ook van politieke partijen'
Nu is het ook moeilijk om als politicus met je identiteit altijd goed uit te dragen wat je denkt, doet en zegt. Zeker als er een haatcampagne tegen je wordt gevoerd. Het begint echter met een bewuste keuze van politici, maar ook van politieke partijen, voor een politieke stijl die bij hen past. Die precies laat zien wat ze als politicus denken en doen. Als politici dat lukt, dan weten kiezers of deze politicus hen goed vertegenwoordigt of niet.
Carola Schoor is expert op het onderwerp politieke stijl. Zij is programmaleider aan het Centre for Professional Learning van de Universiteit Leiden en geeft workshops over politieke stijl aan professionals in het politieke domein.