Is de Universiteit Leiden nog altijd een bolwerk van vrijheid?
Zijn er taboes binnen onze academische gemeenschap? En moet er plaats zijn voor elke politieke boodschap? Dit waren op 25 november in PLNT de centrale vragen tijdens de bijeenkomst ’Academische vrijheid maken’, een onderdeel van de serie Community. Conversation. Connection.
‘Ik geloof niet dat je meningen effectief kunt bestrijden door de uiting ervan te verbieden.’ Een van de aanwezige wetenschappers noemde dit citaat van Karel van het Reve, dat op de muur van de Faculty Club (onderdeel van het Academiegebouw) staat. Tijdens meerdere gesprekken deze middag kwam deze visie terug. ‘Het motto van de Universiteit Leiden is nog altijd Praesidium Libertatis, Latijn voor bolwerk van vrijheid,’ bracht een andere deelnemer in. ‘Maar dat wordt wel minder,’ vond een derde.
In kleine groepjes bespraken de deelnemers per tafeltje één vraag: of er taboes zijn in de academische wereld, en vervolgens of elke politieke boodschap op de universiteit geuit mag worden. Ze kregen twee minuten de tijd om hierover na te denken en daarna twee minuten per persoon om ononderbroken de eigen visie te delen. Hierbij was het overigens niet de bedoeling om de tafelgenoten van de eigen mening te overtuigen.
Eigen vakgebied of niet
Hieraan voorafgaand hadden ze eerst wat achtergronden gekregen van universitair hoofddocent Vasiliki Kosta, gespecialiseerd in Europees Recht. Ze ging in op academische vrijheid en de vrijheid van meningsuiting, en ook op de juridische status van academische vrijheid, die niet zo zwart-wit blijkt te zijn. Spreekt een academicus of student bijvoorbeeld op de campus of daarbuiten en over het eigen vakgebied of niet: on- of off-topic? Als voorbeeld noemde ze taalkundige Noam Chomsky, die ook politiek activist is. Kosta raadde aan in ieder geval duidelijk te zijn over de eigen expertise vanwege het gewicht dat aan wetenschappers wordt toegekend.
Over de rol van universiteiten kunnen we van mening verschillen, zei Kosta ook. Draait het hier enkel om het vinden van kennis en begrip of gaat het ook om het publieke debat en om dialoog? En waar trek je de grens: geef je bijvoorbeeld ook iemand een podium die zegt dat klimaatverandering nep is?
Kritiek op kritiek mogen hebben
Taboes zijn er zeker op de universiteit, vond een wetenschapper aan een van de tafeltjes. Hij noemde kritisch migratieonderzoek, betogen dat er geen genocide in Gaza heeft plaatsgevonden, de kansen van onderzoek samen met de fossiele industrie. ‘Ruimte om kritisch te zijn is mooi, maar daar moet je dan ook kritiek op mogen hebben.’ Zijn buurvrouw, een medewerker met een ondersteunende en adviserende functie, dacht weer aan hele andere taboes, namelijk aan elkaar feedback geven, aanspreken op gedrag. ‘Dat wordt belangrijk geacht op de universiteit, maar in de praktijk blijkt dit toch vaak nog een taboe te zijn, afhankelijk van iemands positie.’
Een ander groepje besprak de kwestie: kun je een bijdrage leveren aan een academisch debat als je actief bent in een politieke partij? En hoe ver mag je eigenlijk gaan in je colleges? Sociaal geograaf Harry Pettit die bij de Radboud Universiteit werkte, kwam ter sprake. Hij kwam recent in opspraak vanwege zijn pro-Hamas en anti-Israël-uitspraken. ‘Laat het hem zeggen,’ vond een deelnemer. ‘Collega’s kunnen er tegenin gaan als ze het er niet mee eens zijn.’
-
Initiatiefnemer van de bijeenkomst Universiteitshistoricus Pieter Slaman. -
Aan tafels werd in groepjes gepraat over verschillende vraagstukken. -
Geen ivoren toren
De ruimte geven aan het debat op de universiteit is heel belangrijk, vond een deelnemer aan een ander tafeltje. ‘We zijn geen ivoren toren.’ Het is juist goed om actief naar ‘hot topics’ te zoeken, onderwerpen die discussie opleveren, vond een collega. Maar wie kun je dan wel en niet uitnodigen en welke onderwerpen wel en niet, besprak het groepje vervolgens. Waar leg je precies de grens en kunnen we hierover regels opstellen voor alle faculteiten? En, bespraken ze ook: wie beslist daarover, het bestuur of de meerderheid, die het ook wel eens mis heeft? ‘Laten we ons bovendien niet te vaak leiden door de angst voor wat de buitenwereld ervan vindt?’
Een andere deelnemer benadrukte het belang om van te voren goed te checken wat een spreker eerder heeft gezegd. ‘Als iemand de wet niet heeft overtreden, ben je vrij om diegene uit te nodigen.’ Dat wil zeggen: geen haat zaaien, oproepen tot geweld, mensenrechtenschendingen, de verspreiding van fascistische ideeën. Een andere medewerker voegde daaraan toe dat politici niet de gelegenheid moeten krijgen om een promotiepraatje te houden op de campus.
Beter dan een verbod
Moet je altijd beide kanten van een verhaal laten vertellen? Niet per se, klonk het. ‘Ook het publiek kan een tegenstem laten horen. Geef in ieder geval ruimte voor vragen en zorg voor een goede moderator.’ Maar wat doe je met extreemrechtse politici die ervoor zorgen net binnen de wet te blijven met hun uitspraken? ‘Het is beter om ze toe te laten en te bestrijden,’ vonden de deelnemers.
Iemand noemde het voorbeeld van een onderzoeker die positief was over de kolonisatie van Latijns-Amerika. Tijdens de lezing die hij op de universiteit gaf, weerlegden de toehoorders zijn argumenten punt voor punt. ‘Dat was beter dan een verbod.’
Urgentie wordt groter
‘Heel waardevol dat we hier de tijd voor nemen,’ reageerde een deelnemer tijdens de nabeschouwing. ‘De urgentie om ons hiermee bezig te houden is groter dan toen ik 35 jaar geleden begon in de wetenschap,’ vond een andere wetenschapper. Het is goed om ook studenten te informeren over wat academische vrijheid betekent, vond een collega.
Community. Conversation. Connection.
Het debat van 14 november was onderdeel van een nieuwe reeks bijeenkomsten: Community. Conversation. Connection.
De huidige spanningen in de wereld hebben hun weerslag op onze universitaire gemeenschap. Wij willen deze trend keren. Daarom geven we tijdens dit academisch jaar ruim baan aan de organisatie van lezingen, debatten en bijeenkomsten over de hete hangijzers van vandaag: oorlog en vrede, onverdraagzaamheid, mensenrechten, polarisatie, securitisation, klimaat en andere onderwerpen.
Laten we samenkomen en naar elkaar luisteren. Het open debat voeren. Dat is immers het kloppend hart van onze universiteit. Het mag natuurlijk schuren, maar wel altijd met wederzijds respect en oog voor andermans visie of overtuiging.
Wij nodigen alle leden van onze gemeenschap uit om deel te nemen aan de bijeenkomsten van Community. Conversation. Connection. Organiseer een evenement of meld je aan voor een bestaande bijeenkomst en doe mee. Houd de agenda in de gaten!