Van boer tot beleidsmaker: studenten bekijken de stikstofketen van alle kanten
Zeven dagen stikstof-arm leven, op excursie naar een veeboerderij en telkens nieuwe gastdocenten. Zo zien de weken eruit van masterstudenten die sinds begin oktober het keuzevak Nitrogen & Sustainability volgen. Het doel? Een oplossing vinden voor het Nederlandse stikfstofprobleem.
Op een vroege vrijdagochtend lopen ruim dertig MSc-studenten naar de boerderij van Herman van der Heden. Het is de eerste week van het vak Nitrogen & Sustainability en deze begint zoals ieder jaar buiten de collegezalen. Herman leidt de studenten rond op zijn erf en langs de koeienstallen: voor velen is het de eerste keer dat ze een boer spreken. Hij legt uit dat je voor biologische veehouderij (dat wil zeggen geen gebruikmaken van antibiotica en kunstmest) bijna twee keer zoveel land nodig hebt om voldoende voer te kunnen oogsten. Voor veel boeren is dit economisch niet haalbaar, al helemaal niet als supermarkten hoge winstmarges blijven rekenen, op bijvoorbeeld weidemelk, in plaats van daar een eerlijke prijs voor te betalen. Als een student hem vraagt naar het overheidsbeleid antwoordt hij: ‘Het maakt me niet uit wat ze in Den Haag beslissen, als ze maar iets beslissen en er niet daarna weer op terug komen.’
Moeilijke afwegingen
Maar knopen doorhakken blijkt lastig. Het is inmiddels bijna vijf jaar geleden dat Raad van State het Nederlandse Programma Aanpak Stikstof (PAS) als ineffectief verklaarde. Sindsdien is er van alles gebeurd en is het stikstofdebat in stroomversnelling terechtgekomen. Om dit ook een gesprek in het onderwijs te maken, kwam hoogleraar Jan Willem Erisman op het idee om een keuzevak te starten binnen het Centrum voor Milieukunde (CML): ‘Wat ik vooral wil laten zien, is hoe complex duurzaamheidsontwikkelingen zijn als het gaat om grote (economische) belangen enerzijds en ecologische belangen anderzijds.’
Belletje
Met een belletje hier en een belletje daar, stellen vak coördinatoren Jan Willem en Joran Lammers een programma samen van verschillende gastsprekers. Zo kunnen de studenten in gesprek met verschillende partijen die te maken hebben met stikstofbeleid, direct danwel indirect. Ze praten bijvoorbeeld met stikstof wetenschapper Enrico Dammers, agroeconoom Krijn Poppe, en met voedselsysteem expert Frederike Praasterink. Van de beleidskant sluiten niemand minder dan Mark Roscam Abbing, directeur-generaal Landelijk Gebied en Stikstof en europarlementariër Bas Eickhout aan. ‘In plaats van theorie, gaan we nu direct in gesprek met experts op verschillende onderwerpen, dat is uniek aan het vak’, vertelt student Marthe.
Jaren uitstel
De studenten leren dat de stikstofcrisis complex is door de vele belanghebbenden partijen die ieder een eigen beeld hebben van het probleem. Zo legt hoogleraar milieurecht Rogier Kegge uit hoe de aard van de Europese Vogel- en Habitatrichtlijn ervoor zorgt dat Nederland zelf invulling mag geven aan het beschermen van haar biodiversiteit. Het probleem is dat er geen deadline aan verbonden zit. Volgens Kegge heeft dit voor jaren aan politiek uitstel gezorgd en is dat de reden dat we nu zoveel Natura2000-genieden hebben met te hoge stikstofgehaltes.
Zelf aan de slag
Naast de gastcolleges krijgen de studenten ook een aantal opdrachten. Een daarvan is om een week lang stikstof-arm te leven en hun verandering te meten met een stikstof-model , wat voor veel studenten nieuwe inzichten geeft. Zo blijkt voor student Inez dat transport en zuivelconsumptie het meeste bijdragen aan haar jaarlijkse voetprint van 17.33 kg stikstof. Ze kiest ervoor om een extra avondje bij haar ouders te slapen om reizen te minderen en haar voeding volledig plantaardig te maken. Zo verlaagt ze haar voetprint naar 13.60 kg stikstof per jaar, wat vooralsnog ver onder het Nederlandse gemiddelde ligt. Hoewel dit soort rekenhulpmiddelen belangrijk zijn in bewustwording van stikstofuitstoot, blijft ze kritisch: het is geen probleem dat door consumenten (alleen) opgelost kan worden. Er is grotere systeemverandering nodig.
De vraag is: wat moet er dan wél gebeuren? En misschien belangrijker: wie draagt hiervoor verantwoordelijkheid en hoe gaat het betaald worden? Daarover gaan de studenten in gesprek tijdens het slotdebat. Voorafgaand krijgen ze een stakehoder toegewezen en vanuit deze rol moeten ze hun belangen verdedigen. Tegelijkertijd moet er aan het einde van de dag ook een gedeeld document komen waarin afspraken zijn gemaakt over emissie (of depositie) percentages, de veestapel en nodige beleidsinstrumenten. Gaat het ze lukken? Een ding is zeker: niets doen is geen optie meer.
Meer weten over het vak? Kijk in onze studiegids.
Benieuwd naar je eigen stikstof-voetafdruk? Reken het hier uit.