Italiaanse verpleegkundige vrijgepleit van moord na statistische analyse
De Italiaanse verpleegkundige Daniela Poggiali werd in 2014 opgepakt en veroordeeld voor moord op twee ziekenhuispatiënten. Haar zaak trok de aandacht van de Leidse statisticus Richard Gill. Na zijn onderzoek samen met een Italiaanse collega werd Poggiali vorig najaar alsnog vrijgesproken. Samen met collega-statistici probeert Gill dit soort statistiek-missers in de toekomst te voorkomen.
Richard Gill werkte al eerder mee in een vergelijkbare strafzaak. De Nederlandse verpleegkundige Lucia de Berk was in 2003 veroordeeld voor moord op meerdere patiënten en werd uiteindelijk in 2010 vrijgesproken. Gill: 'Sindsdien volg ik vergelijkbare zaken als ze opduiken in de media. Zeven jaar geleden las ik over Daniela Poggiali. De zaak leek mij verdacht. Er waren berichten dat ze misschien wel honderd mensen had vermoord en dat er drie keer zoveel mensen overleden als ze dienst had dan als ze er niet was. Dus er was duidelijk een statistisch aspect.'
Gill bood zijn hulp aan
Gill zocht contact met Poggiali's advocaat en bood zijn hulp aan. Hij benaderde ook zijn Italiaanse collega Julia Mortera uit Rome en samen met studenten onderzochten ze het dikke rapport van de hoogleraren Tagliaro (toxicologie/pathologie) en Micciolo (epidemiologie). Deze hoogleraren werken vaak samen met de Italiaanse justitie. Gill: 'Ondanks hun tegenwerking wisten we de ruwe data te verkrijgen. We herhaalden de analyses en deden veel aanvullende en alternatieve analyses.'
Mickey Mouse-statistiek
'Mickey Mouse-statistiek' noemt Gill de aanpak van zijn voorgangers in zijn blog. Ze analyseerden de tijden van alle diensten van alle verpleegsters en de tijden van opname en ontslag of overlijden van alle patiënten in twee jaar. Met heel eenvoudige statistiek vergeleken ze sterftecijfers met en zonder aanwezigheid van Daniela, aldus Gill. ‘Ze hielden rekening met jaargetijde, dag of nacht, maar niet met allerlei dingen die toch heel belangrijk zijn!'
Daniela was een harde werker en ze was er vaak
Veel mensen overleden in de ochtend, minder in de middag en avond, weinig in de nacht. 'Er zijn veel verpleegsters aanwezig 's ochtends, minder 's middags en nog minder 's nachts. Voor elke full-time verpleegster geldt dus: er zijn meer sterftes als ze er is dan wanneer ze er niet is. Bovendien: Daniela was een consciëntieuze, harde werker. Ze begon haar diensten vroeg en eindigde laat. Ze maakte de overlap tussen diensten altijd mee, in tegenstelling tot veel collega's.'
Gill en zijn studenten bewezen de schijncorrelatie
Op papier overleden er veel mensen in de overlap tussen diensten. In werkelijkheid komt in die kwartiertjes de arts langs die het overlijden officieel vaststelt. Die noteert dát tijdstip, en dat is níét het moment van overlijden, benadrukt Gill. Hij en zijn studenten bewezen de schijncorrelatie tussen de aanwezigheid van Poggiali en het overlijden van patiënten. Zijn Italiaanse collega Mortera ontdekte fouten in de statistische analyse die toxicologie-hoogleraar Tagliaro gebruikte om een overlijden door vergiftiging te bewijzen.
Toch veroordeeld voor moord op twee patiënten
Poggiali werd op basis van die analyse toch veroordeeld voor moord op twee patiënten, ook omdat er geruchten waren dat ze ruzie had met hen. De rechters concludeerden dat ze kaliumchloride in het infuus had gedaan. Maar er was geen rekening gehouden met statistische onzekerheid en ook niet met de hoge leeftijd van de overleden mevrouw. Haar leeftijd kon ook het hoge gehalte aan kaliumchloride verklaren, daar hoefde Poggiali niets mee te maken te hebben. De volhardende advocaat en statistici konden uiteindelijk toch vrijspraak bewerkstelligen, maar de verpleegkundige heeft zeven jaar grotendeels in de gevangenis doorgebracht.
Taskforce om dit soort dingen te voorkomen
Recent publiceerden Gill en Mortera over hun onderzoek in het openbare pre-publicatie archief ArXiv. Ook dienden ze het in bij het peer-reviewed tijdschrift Law, Probability and Risk. De Berk en Poggiali zijn niet de laatste verpleegkundigen die verdacht worden van moord tijdens hun werk. Daarom is Gill inmiddels lid van een speciaal voor dit soort zaken opgerichte taskforce van de Forensic Statistics Section van de Royal Statistical Society. 'We willen alle stakeholders in toekomstige zaken als deze adviseren. Er komt dit najaar een nieuwe zaak in het Verenigd Koninkrijk.' Daar wordt Lucy Letby verdacht van babymoord.