Universiteit Leiden viert nieuwsgierigheid tijdens 449ste dies natalis
Hoe heeft de evolutie onze nieuwsgierigheid gevormd? En hoe zorgt die nieuwsgierigheid ervoor dat we inmiddels het technologische vermogen hebben om te ontdekken of we alleen zijn in het heelal? Het kwam allemaal aan bod tijdens de viering van de 449ste dies natalis van de Universiteit Leiden.
Het is onze rol om nieuwsgierig te zijn, betoogde rector Hester Bijl in haar openingsrede. ‘Door steeds weer nieuwe vragen te stellen houden we de kennis levend voor het moment dat we die nodig hebben.’ Maar daarnaast moeten we als wetenschappers ook verantwoordelijk zijn, zo benadrukte ze. Want nieuwe inzichten en nieuwe technologieën hebben implicaties voor de hele maatschappij. Daarom is het van belang om ‘eerlijk te communiceren over resultaten, onzekerheden en soms ook risico’s van ons werk’, aldus de rector.
Oorsprong van ons gedrag
Waar komt onze gereserveerdheid en rem op nieuwsgierigheid voor mensen die anders zijn vandaan? Bij die vraag stond hoogleraar Mariska Kret (Cognitieve Psychologie) stil in haar diesoratie. Kret kijkt naar de oorsprong van ons gedrag vanuit evolutionair perspectief. Bonobo’s, die leefden in een voedselrijk, veilig gebied, blijken nieuwsgierig naar soortgenoten die ze niet kennen, en delen voedsel. Chimpansees, die vooral leefden waar het minder goed toeven was, zijn juist waakzaam richting andere groepen.
Uit het onderzoek van Kret blijkt dat mensen en andere primaten emotie-expressies gebruiken om te beoordelen of een vreemde te vertrouwen is. Subtiele signalen zoals pupilverwijding spelen daarbij een grote rol, omdat ze onbewust laten zien hoe iemand zich echt voelt. ‘De evolutionaire grondslagen van ons gedrag onthullen, zou de puzzel van de menselijke drijfveren verder helpen oplossen, en mensen helpen om betere beslissingen te maken’, zei Kret. ‘Nieuwsgierigheid is de basis van wetenschap. Fundamenteel, door nieuwsgierigheid gedreven onderzoek heeft vaak meer toepassingen in de maatschappij dan onderzoek dat direct een probleem oplost.’
Quiz over wetenschappelijke objecten
Tussen de verschillende redes door werd de nieuwsgierigheid van het aanwezige publiek geprikkeld door adviseur wetenschapscommunicatie Marieke Epping. Met behulp van een online quiz stelde zij vragen over bijzondere voorwerpen uit Leidse onderzoeken, waarbij verschillende wetenschappers een toelichting gaven.
Zo toonde onderzoeker Lennard Kwakernaak een blok materiaal dat tellend rubber bleek te zijn. Het is een materiaal met ‘geheugen’ dat bijvoorbeeld kan bijhouden hoeveel vrachtwagens over een brug rijden. Archeoloog Valerio Gentile nam een replica van een bronzen zwaard mee, waarmee door schermers echt gevochten is. De schade aan het zwaard geeft een indicatie van de vechtstijlen die gebruikt werden in de bronstijd.
LUMC-wetenschapper Anne van der Does liet een plastic plaatje zien, een zogenaamde orgaan-op-chip. In de chip zitten alle cellen die ook in onze longen zitten, maar dan in het klein. Met behulp van de techniek kan bijvoorbeeld nieuwe medicatie getest worden en kan verder onderzoek plaatsvinden naar longziekten. Cognitief psycholoog Michiel van Elk liet het publiek raden naar een zogenaamde godhelm, waarmee spirituele ervaringen kunnen worden opgewekt. Ten minste dat is wat bezoekers van Lowlands eerder dachten, want in werkelijkheid is het een placebo-helm die helemaal niets doet. Toch bleken veel participanten aan het onderzoek gevoelig voor een spirituele trip en daar deed Van Elk dan weer onderzoek naar.
-
Tellend rubber -
Replica van een bronzen zwaard, dat wel echt gebruikt is -
Een miniscule long op een chip -
De godhelm gebruikt op Lowlands
Eredoctoraat voor astrofysicus Sara Seager
De Canadees-Amerikaanse astrofysicus Sara Seager, professor aan het Massachusetts Institute of Technology, ontving een eredoctoraat voor haar onderzoek naar de atmosfeer van exoplaneten: planeten die rond andere sterren dan onze zon draaien. Seager staat bekend als pionier in haar veld en ontwikkelde baanbrekende methoden voor het kunnen ontdekken van een andere aarde. ‘Sinds de geboorte van één enkele ster miljarden jaren geleden, tot aan deze bijeenkomst vandaag: we maken allemaal deel uit van een voortdurende kosmische reis’, zei ze in haar dankwoord. ‘Laten we ons inzetten om het onbekende te blijven verkennen.’
Ruimte bieden aan gedurfde ideeën
Na een muzikaal intermezzo van het Leids Studenten Koor en Orkest Collegium Musicum hield Seager de tweede diesoratie. Ze sprak over haar zoektocht naar leven buiten ons zonnestelsel, maar ook over het belang van gedurfde ideeën in de wetenschap. In haar eigen onderzoek naar exoplaneten verschuift de grens tussen wat als gangbaar of juist als gekkenwerk wordt gezien immers voortdurend, vertelde Seager. Een doodlopend werkveld, noemde men het eind jaren negentig zelfs.
‘Maar inmiddels hebben astronomen wel duizenden exoplaneten gevonden’, zei Seager, die tijdens haar diesrede data liet zien van de James Webb-ruimtetelescoop. ‘Laat dit maar even landen: we kunnen nu met het blote oog tekenen zien van de atmosfeer van een exoplaneet. Dit is een geweldige tijd om astronoom te zijn.’ De hoogleraar sprak ook over geavanceerde ruimtetelescopen die speciaal worden ontworpen om een ‘tweeling’ van de aarde te vinden. ‘We hebben nog een lange reis voor de boeg, maar zijn enthousiast over waar we nu staan.’ Ze wenste de aanwezigen een ‘heldere hemel, heldere gedachten en een ongelooflijke eigen ontdekkingsreis toe.’
-
Quiz over wetenschappelijke objecten met adviseur wetenschapscommunicatie Marieke Epping. -
Met behulp van een online quiz beantwoordde het publiek vragen over bijzondere voorwerpen uit Leids onderzoek.
Voorzitter van het college van bestuur Annetje Ottow ging in gesprek met drie mensen die verbonden zijn aan de universiteit en die met hun nieuwsgierigheid iets terugdoen voor de maatschappij. Alumnus Ruben van Dijk wil jongeren prikkelen en ze enthousiast maken over archeologisch erfgoed. Met zijn programma Past Forward wil hij concreet maken wat archeologisch erfgoed is en dat verbinden aan de leefwereld van jongeren. Hij gaat bijvoorbeeld oude Romeinse recepten met ze koken.
Alumnus Willemijn Vader probeert te ontrafelen waarom sommige kankersoorten reageren op bepaalde therapieën en andere niet. Met haar onderneming Vitroscan kijkt ze aan de hand van cellen van patiënten of ze kan voorspellen of een behandeling aanslaat.
Marret Noordewier, universitair docent en hoofd onderzoek Kenniscentrum Psychologie & Economisch Gedrag, werkt samen met veel maatschappelijke partners. Ze wil hen duidelijk maken wat de realiteit is van mensen die stress hebben door financiële zorgen. En bekijkt of het systeem waar deze mensen in terechtkomen te doen is als je vol zit met zorgen.
Aan het einde van de dies keek Ottow alvast vooruit naar de dies van 2025. Dan is het namelijk tijd voor een groot feest: de universiteit viert dan haar 450-jarig bestaan. Met een filmpje maakte zij bekend wat het thema van het lustrum is: 'de tijd vooruit'.
De livestream van de dies natalis is ook terug te kijken.
450 jaar Universiteit Leiden
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofFotografie: Monique Shaw