Beelden van zwarte gaten zijn geen simpele "foto's", maar het product van ingewikkelde menselijke keuzes (dit is nu te zien in het Rijksmuseum Boerhaave)
In april 2019 publiceerde Event Horizon Telescope (EHT) de allereerste 'foto' van een zwart gat. Antropoloog Rodrigo Ochigame was nieuwsgierig naar de redenen achter de kleurkeuze van deze afbeelding. Hij heeft de computercode van de software die door de EHT gebruikt werd onderzocht en ontdekte dat er veel verschillende kleurencombinaties mogelijk waren. Vier van deze alternatieven worden momenteel tentoongesteld in de expositie 'Dichter bij het zwarte gat' in het Rijksmuseum Boerhaave in Leiden.
De eerste 'foto' van het zwarte gat
De bekende afbeelding toonde het zware zwarte gat in het centrum van het Messier 87 sterrenstelsel. In de media werd de afbeelding vaak gepresenteerd als een gewone "foto" van een zwart gat. De keuze van kleuren was echter van belang om de afbeelding een fotografisch gevoel te geven. Met een zwarte achtergrond die lijkt op de nachtelijke hemel en een kleurverloop van rood, oranje en geel, suggereerde het gekozen kleurenschema treffend de schaduw van het zwarte gat als een "ring van vuur". Zowel wetenschappers als de pers herhaalden deze beschrijving.
Waarom en hoe zijn deze kleuren gekozen?
Als antropoloog werd Rodrigo Ochigame nieuwsgierig naar waarom bepaalde kleuren werden gekozen voor de afbeelding die werd gepubliceerd. Hen ontdekte dat het kleurenschema van de afbeelding specifiek ontworpen was voor deze foto. Omdat radiogolven niet zichtbaar zijn voor het menselijk oog, hebben de beelden van de Event Horizon Telescope (EHT) verschillende kleuren gekregen om verschillende niveaus van geschatte helderheidstemperatuur aan te geven. Aangezien veel kleurenschema's wetenschappelijk gezien vergelijkbaar zijn, was de keuze voornamelijk gebaseerd op esthetische overwegingen.
EHT-wetenschappers hebben honderden aangepaste kleurenschema's ontwikkeld voordat ze er één hebben gekozen. Uiteindelijk kozen ze voor kleuren die variëren van zwart (voor de laagste temperatuur) tot rood, oranje, geel en uiteindelijk wit (voor de hoogste temperatuur). Volgens Ochigame werd deze beslissing beïnvloed door veelvoorkomende associaties in de beeldcultuur. "Omdat deze kleuren vaak worden geassocieerd met warmte of hitte, vonden de wetenschappers dat ze de hoge temperatuur van de uitstoot rond een zwart gat effectief zouden overbrengen".
Dit is de eerste keer dat het beroemde beeld in verschillende kleuren aan het publiek wordt gepresenteerd.
Een product van menselijke keuzes
Ochigame was nieuwsgierig naar hoe het beeld eruit zou zien in verschillende kleuren. Hij dook in de broncode van de software die ontwikkeld was voor de Event Horizon Telescope (EHT), op zoek naar honderden opties. Vervolgens schreef hij een computerprogramma om het beeld opnieuw te maken met behulp van deze alternatieve kleuren. De nieuwe tentoonstelling in Rijksmuseum Boerhaave toont een set van vier afbeeldingen, zorgvuldig geselecteerd in samenwerking met de conservatoren van het museum. Dit is de eerste keer dat het beroemde beeld in verschillende kleuren aan het publiek wordt getoond. Het werk illustreert dat een beeld van een zwart gat niet zomaar een eenvoudige 'foto' is, maar het resultaat van vele menselijke keuzes. Zoals Ochigame opmerkt: "Wetenschappers moeten niet alleen beslissingen nemen over kleuren, maar ook over algoritmen, instrumenten en nog veel meer."
Vier verschillende combinaties te zien in Rijksmuseum Boerhaave
"Dichterbij het zwarte gat" is een nieuwe expositie in Rijksmuseum Boerhaave, het nationaal museum voor de geschiedenis van wetenschap en geneeskunde in Leiden. De expositie toont diverse werken die de mysterieuze fenomenen in de kosmos belichten, waar zwarte gaten zich bevinden en alles inslikken, zelfs licht kan niet ontsnappen.
Het werk van Ochigame bestaat uit vier afbeeldingen in verschillende kleuren die de EHT had kunnen gebruiken:
- Het standaard kleurenschema van de software die door de Event Horizon Telescope (EHT) werd gebruikt.
- In blauw, wat serieus werd overwogen door wetenschappers vanwege de associatie met de heetste vlammen.
- In grijstinten, wat een neutralere uitstraling zou hebben gegeven.
- In het regenboogkleurenschema, dat vaak wordt gebruikt in wetenschappelijke visualisatie omdat het de zichtbaarheid van kleine variaties verbetert.
De tentoonstelling 'Dichterbij het zwarte gat' is van donderdag 21 maart 2024 tot en met 5 januari 2025 te zien in Rijksmuseum Boerhaave in Leiden.
Foto credits:
Linkerzijde: 'M87 zwart gat in alternatieve kleuren, gemaakt door Rodrigo Ochigame met behulp van gegevens van de Event Horizon Telescoop'.
Rechterkant is een foto van de Rijksmuseum Boerhaave tentoonstelling door Fred Ernst.