Wat kunnen we verwachten van de NAVO-top in Den Haag?
Een gebrouilleerde relatie met Amerika, de oorlog in Oekraïne: er vallen harde noten te kraken tijdens de NAVO-top in juni in Den Haag. Wat staat er op het spel, wat kunnen we van de uitkomst verwachten? Drie Leidse wetenschappers blikken vooruit.
Nikki Ikani, expert Europese veiligheid met een focus op inlichtingen, crises en anticipatie
‘Ik doe onderzoek naar waarschuwingen over geopolitieke ontwikkelingen, en analyseer hoe en wanneer deze signalen binnen internationale organisaties, zoals de NAVO, serieus worden genomen of juist genegeerd. Denk bijvoorbeeld aan recente inlichtingenrapporten uit de Baltische Staten die waarschuwen voor Russische militaire plannen in die regio. De Estlandse Buitenlandse Inlichtingendienst waarschuwde bijvoorbeeld dat Rusland zijn strijdkrachten uitbreidt op een manier die kan duiden op een oorlog met de NAVO. De Deense inlichtingendienst zei eerder al dat Rusland binnen vijf jaar klaar zou zijn om een grootschalige oorlog in Europa te voeren, als het de NAVO als zwak zou beschouwen.
‘Internationale organisaties hebben vaak moeite met het effectief reageren op vroege waarschuwingen’
Uit mijn onderzoek blijkt dat internationale organisaties vaak moeite hebben met het effectief reageren op vroege waarschuwingen, vooral als deze signalen vragen om fundamentele aanpassingen in bestaande werkwijzen of om een herverdeling van middelen. De aanstaande NAVO-top vormt in dat opzicht een belangrijk moment van bezinning: een cruciaal kruispunt waarop de lidstaten hun vermogen moeten laten zien om toekomstige dreigingen tijdig te onderkennen en daarop proactief te handelen. In plaats van steeds opnieuw te reageren op acute crisissituaties.
Ik ben benieuwd of er tijdens de NAVO-top concrete toezeggingen worden gedaan. Niet alleen van de VS aan de NAVO, maar juist ook van de Europese lidstaten om daadwerkelijk voor hun eigen veiligheidsbehoeften op te komen en hun inspanningen te vergroten. Qui veut la paix, prépare la guerre (als je vrede wilt, bereid je dan voor op oorlog), zei generaal en militair theoreticus Carl von Clausewitz. Dit zullen we wellicht gaan zien.’
Martijn Kitzen, bijzonder hoogleraar Krijgswetenschappen
‘Mijn leerstoel gaat over de operationele inzet van de krijgsmacht, dus ik kijk met veel belangstelling naar de plannen die op dat gebied gemaakt worden. Hoe wordt er gesproken over een garantiemacht in Oekraïne om een eventueel staakt-het-vuren te handhaven? Er is al een ‘coalition of the willing’, ik ben benieuwd hoe dat zich verder ontwikkelt tijdens de top. En hoe zich dat verhoudt tot de NAVO-plannen voor de verdediging van Oost-Europa.
‘Ik ben benieuwd naar de bredere betekenis van de Russische dreiging.’
Daarnaast wil ik graag weten wat er wordt besproken over de defensiebudgetten. Secretaris-generaal Mark Rutte gaat voorstellen om in 2032 de norm voor defensie-uitgaven te verhogen naar 5 procent. Op de NAVO-top in Wales in 2014 werd afgesproken om de norm op 2 procent te zetten. Toen werd er driftig geknikt door iedereen, maar in de praktijk kwam er niet veel van. De algehele consensus op dit moment is dat landen toch echt niet meer onder NAVO-afspraken uit kunnen komen. Het belang en de noodzaak van defensie wordt in deze tijd meer gevoeld, zowel internationaal als binnen de samenleving.
De nadruk binnen de NAVO ligt erg op Oost-Europa, maar ik ben benieuwd of ze ook kijken naar de bredere betekenis van de Russische dreiging. Rusland beperkt zich niet tot het oosten. Hybride oorlogvoering vindt plaats door heel Europa en in de wateren om ons heen. Op de zuidflank is er instabiliteit in de Sahel-landen (een regio in Afrika ten zuiden van de Sahara, red.) en neemt de dreiging van terrorisme toe. Ook daar is sprake van Russische invloed. Rusland kan dat gaan gebruiken om Europa onder druk te zetten. Ik vraag me af of ook dat probleem wordt geagendeerd.’
Linde Desmaele, expert op gebied van Amerikaanse allianties en Europese veiligheid
‘Vanuit mijn vakgebied, het Amerikaanse perspectief, is de kernvraag op welke manier de Verenigde Staten zich wil inzetten voor de waarborging van veiligheid in Europa. Enerzijds vindt de huidige regering dat een betere verdeling van de financiële lasten nodig is. Anderzijds verklaarde de Amerikaanse vice-president JD Vance in een eerdere toespraak dat Europa zijn belofte niet is nagekomen over het beschermen van de Westerse beschaving. Het gaat de Amerikanen niet alleen om defensie-investeringen, maar ook om de verdediging van bepaalde basisprincipes waar de NAVO in hun ogen voor staat.
‘Wellicht meer duidelijkheid over Amerikaanse visie op principes van de NAVO.’
Het is alleen nog onduidelijk hoe zij die principes precies zien. Het oprichtingsdocument van de NAVO spreekt over het belang van waarden zoals vrijheid, democratie en de rechtsstaat. President Donald Trump lijkt een nieuwe invulling van deze concepten voor te stellen waar democratie niet zozeer geworteld is in instituties en normen, maar eerder in de directe wil van de meerderheid. Het is volgens de huidige Amerikaanse regering aan de NAVO om deze visie mee te waarborgen. Ik ben erg geïnteresseerd wat er daarover op de top naar buiten zal komen.
Waar ik ook benieuwd naar ben, is of het secretaris-generaal Mark Rutte en de NAVO lukt om het op de top puur over defensie te hebben. Trump lijkt namelijk in gesprekken verschillende beleidsdomeinen, zoals defensie en handelsrelaties, met elkaar te mengen. Rutte wil zoveel mogelijk zaken scheiden en de relatie tussen de NAVO en de VS niet complexer maken, maar het is de vraag of hem dat gaat lukken.’