Samenwerken aan wederopbouw van Oekraïense sterrenkunde
Hoe bouw je een wetenschapsgebied weer op na jaren van oorlog? In juni vond in de Oude Sterrewacht een bijzondere bijeenkomst plaats van Oekraïense en Nederlandse sterrenkundigen. Het doel: werken aan een gezamenlijk herstelplan voor de Oekraïense sterrenkunde.
In het historische gebouw van de Oude Sterrewacht kwamen op 10 en 11 juni meer dan twintig vooraanstaande Oekraïense astronomen bijeen met vertegenwoordigers van Nederlandse en Europese sterrenkundige instituten. Het doel: de eerste stappen zetten naar een strategisch plan voor de wederopbouw van de Oekraïense sterrenkunde.
Hoewel de oorlog nog voortduurt, is het van belang om nu al na te denken over de toekomst. ‘We willen niet alleen steun bieden, maar werken aan gelijkwaardige partnerschappen’, aldus Kateryna Frantseva, coördinator van het International Astronomical Union European Regional Office of Astronomy for Development (IAU-EROAD) en medeorganisator van het event samen met Pedro Russo (Universiteit Leiden).
Indrukwekkende verhalen uit oorlogsgebied
Tijdens het tweedaagse programma presenteerden Oekraïense wetenschappers de huidige staat van hun onderzoeksfaciliteiten. De beelden logen er niet om: beschadigde telescopen, geplunderde laboratoria en raketten die op meters afstand van instituten insloegen. Tegelijkertijd was er ruimte voor hoop: ‘Het was een unieke kans om elkaar weer fysiek te ontmoeten en onze kennis en ervaring te delen’, aldus een van de deelnemers.
Nederlandse kennis als inspiratie
Deelnemers uit onder meer NWO, NOVA, ASTRON en SRON spraken over de rol die Nederlandse organisaties kunnen spelen. ‘Het is belangrijk om het momentum vast te houden. Dit was een eerste stap, maar er ligt nog een lange weg voor ons’, zei Saskia Matheussen (NWO, ASTRONET).
Naast de bijeenkomst bezochten de Oekraïense astronomen ook Nederlandse onderzoeksfaciliteiten zoals SRON en LOFAR. Die bezoeken boden inspiratie voor toekomstige samenwerking op het gebied van technologie en infrastructuur.
Veerkracht ondanks alles
Ondanks het verlies van onderzoeksapparatuur, studenten en medewerkers – met name door de zogeheten brain drain, waarbij jonge onderzoekers en studenten het land verlaten om elders hun carrière voort te zetten – blijft de Oekraïense sterrenkunde in beweging. Volgens Iryna Vavilova (Main Astronomical Observatory of Kyiv) is het aantal jonge sterrenkundigen sinds 2020 met maar liefst 41% gedaald. Vadym Kaydash van de Kharkiv Universiteit zei dat het instituut een daling tot 50% van nieuwe sterrenkundestudenten zag sinds het begin van de oorlog. Ondanks regelmatige verstoringen door beschietingen en stroomuitval, gaan het onderwijs, de examens en het onderzoek gewoon door in Kharkiv.
Vooruitblik
De bijeenkomst legde de basis voor een strategisch herstelplan, met aandacht voor infrastructuur, talentbehoud, onderwijs en samenwerking. In de komende maanden wordt dit plan verder uitgewerkt, met input van zowel Oekraïense als Nederlandse experts.
Yaroslav Yatskiv, directeur van het Main Astronomical Observatory in Kyiv, benadrukte het belang van internationale uitwisseling: ‘We hebben waardevolle kennis opgedaan en nieuwe contacten gelegd. Dat is nu al winst.’