Grote subsidie voor onderzoek naar islamitisch non-conformisme
Asghar Seyed Gohrab krijgt de komende jaren een advanced European Research Council-subsidie van 2,5 miljoen voor zijn onderzoek naar non-conformisme in de islam. ‘Hopelijk kan ik hiermee iets bijdragen aan de samenleving, iets doorgeven aan volgende generaties.’
Seyed Gohrab straalt door de toekenning van de beurs. ‘Het is fantastisch dat dit soort instrumenten bestaan. Ik heb al eerder een Veni- en een Vidi-beurs van NWO ontvangen. Dergelijke subsidies geven je de gelegenheid om je vleugels uit te slaan, zeker nu universiteiten niet altijd veel geld krijgen.’
Gewaagde vragen
Met de nieuwe beurs kan Seyed Gohrab niet alleen zelf zijn vleugels uitslaan. Hij kan er ook een aantal promovendi en drie postdocs van aannemen. ‘We gaan ons bezighouden met non-conformistische bewegingen in de islam. Vaak wordt gezegd dat de islam geen zelfreflectie kent. Dat is gewoon niet waar. In de islam worden juist vaak van binnenuit gewaagde vragen gesteld. Hoezo is God rechtvaardig? Waarom is er dan zoveel onrechtvaardigheid in de wereld?’
Van Balkan tot Bengalen
Die bevraging van de islam heeft zich in allerlei stromingen en in allerlei tijden voorgedaan. Seyed Gohrab is van plan om met zijn team een gebied van de Balkan tot het huidige Bangladesh gedurende duizend jaar in kaart te brengen, te beginnen bij de beweging van de wijze krankzinnigen uit de negende eeuw. 'Deze “vagebonden” stelden de religieuze hiërarchie ter discussie. ‘Volgens hen was het tonen van uiterlijke vroomheid, bijvoorbeeld een lange baard, hypocrisie. Die uiterlijkheden zijn er volgens hen om anderen te laten zien hoe vroom je bent. Om de religieuze mensen te provoceren, schoren zij daarom al hun gezichtsharen af, dronken ze wijn en soms gingen ze zelfs naakt over straat. Zo wilden ze tonen dat vroomheid iets tussen henzelf en God was.’
Dergelijke non-conformistische stromingen verspreidden zich sinds de negende eeuw razendsnel. Veel van hun materiaal is ook overgeleverd in de vorm van poëzie. ‘De ambiguïteit van die poëzie geeft ruimte om verschillende interpretaties uit te proberen. Een voorbeeld daarvan is de dichter Rumi, die tegenwoordig ook populair is bij Hollywoodsterren. Hij dichtte bijvoorbeeld dat je beter in een taveerne aan de wijn kunt zitten dan naar Mekka gaan. Veel mensen, ook moslims, halen deze gedichten uit hun islamitische context. Ze kennen de traditie niet en denken dat Rumi letterlijk liever de taveerne boven de moskee zou verkiezen. Eigenlijk wil hij benadrukken dat de Koran op een andere manier gelezen moet worden. Daarmee neemt hij geen afstand van de islam, integendeel zelfs.’
‘Zegen om aan de slag te gaan’
Op dit moment spreken deze non-conformistische ideeën veel mensen aan, stelt Seyed Gohrab. ‘Ik wil de komende jaren achterhalen hoe de aanvankelijk perifere ideeën van deze mystici over verinnerlijking van het geloof het centrum van de islam hebben bereikt.’
Met die insteek hoopt hij iets goeds te doen. ‘Ik heb de Iran-Irakoorlog meegemaakt en nu ben ik hier. Het voelt als een zegen om hiermee aan de slag te gaan. Ik hoop dat ik met dit onderzoek iets kan bijdragen aan de samenleving, iets moois kan nalaten voor andere generaties. Hopelijk helpt het om meer begrip te creëren en conflicten te voorkomen.’
Asghar Seyed Gohrab is universitair hoofddocent aan het Instituut voor Regiostudies. Daarnaast is hij werkzaam als hoogleraar Iraanse en Perzische Studies aan de Universiteit Utrecht.