Gelijkwaardigheid als motor voor diversiteit: ‘Zoek tegenspraak en het vreemde op’
De vrijheid om te zijn wie je bent. Vrouw, man, homo- of heteroseksueel, transgender, religieus, ongelovig, enzovoorts. Het is misschien wel Nederlands grootste goed. Het gelijkheidsbeginsel en het recht om niet gediscrimineerd te worden staan nota bene in het eerste artikel van onze grondwet. Toch is er een kloof tussen de tekst van de wet en het in de praktijk bevorderen van diversiteit, gelijkheid en inclusie. Het is die kloof die Ashley Terlouw, hoogleraar Rechtssociologie aan de Radboud Universiteit, tot onderwerp neemt tijdens het jaarlijkse D&I symposium (diversiteit & inclusie) van de Universiteit Leiden.
Het D&I symposium is het moment van het jaar waarop de universitaire gemeenschap terugblikt op de ontwikkelingen en mijlpalen van het D&I-beleid van het afgelopen jaar en inspiratie opdoet om als gemeenschap stappen te nemen. En die te nemen stappen zijn er volgens Terlouw zeker, vertelt ze in voorbereiding op haar lezing van 13 januari aanstaande.
Om meteen maar met de deur in huis te vallen: hoe gaat het met diversiteit en inclusie op Nederlandse universiteiten? Gebeurt er genoeg?
'Ik denk dat er vrij veel aandacht voor is, bijna iedere universiteit heeft tegenwoordig een medewerker diversiteit. Maar er kan altijd meer gebeuren. Zo is de man-vrouwverhouding in de academische wereld nog altijd scheef, al stijgt het percentage vrouwelijke hoogleraren wel. Maar veel minder lukt dat nog met etnische minderheden in hogere academische (bestuurs)functies.
'Nieuwsgierigheid is een belangrijke waarde van de universiteit, daar hoort ook de nieuwsgierigheid bij naar het onbekende, naar de ander' - Ashley Terlouw
Ook als je kijkt naar de studentencultuur is er een wereld te winnen. Misschien moet het hele hospiteren voor een studentenkamer maar op de schop. Vaak wordt er gekozen voor iemand die lijkt op de andere mensen in het huis. Het is makkelijk en leuk met gelijkgestemden. Het vergt inspanning om met iemand om te gaan die anders denkt dan jij, maar het is ook interessanter en het brengt je iets nieuws. Nieuwsgierigheid is een belangrijke waarde van de universiteit, daar hoort ook de nieuwsgierigheid bij naar het onbekende, naar de ander.'
Tijdens je lezing ga je met name in op de invloed van het recht op diversiteit en inclusie, kun je alvast een voorproefje geven?
'Ik wil eerst iets vertellen over het gelijkheidsbeginsel, zoals dat in artikel 1 van de grondwet staat. Niet iedereen is gelijk, maar wel gelijkwaardig, die waardigheid zal een centraal punt zijn in mijn lezing. Het is een fundament voor diversiteit en inclusie, maar het gelijkheidsbeginsel kan ook tot spanningen leiden, bijvoorbeeld wanneer er een beroep gedaan wordt op andere (grond)rechten.'
'Neem het voorbeeld van iemand die vanuit religieuze overtuiging geen handen wil schudden met iemand van het andere geslacht. Daar botst het gelijkheidsbeginsel met de vrijheid van godsdienst. Die botsing is er ook bij organisaties die werken met een voorkeursbeleid. Een man kan zich benadeeld voelen, wanneer er op grond van dat beleid een vrouw wordt aangenomen: "Ik ben gelijk, maar omdat ik een man ben kom ik opeens niet meer aan de beurt." Het recht schuurt op die punten en daarom is interpretatie zo belangrijk.'
Wil je dat uitleggen?
'Ik denk dat we allemaal een verantwoordelijkheid hebben om de normen in ons recht te interpreteren. Zo moet de vrijheid van meningsuiting geen argument zijn om anderen onnodig te kwetsen, of om je mening te roepen zonder naar anderen te luisteren. Bij die interpretatie van normen is eigenbelang een slechte raadgever. De diversiteit die je op die manier creëert, leidt alleen maar tot polarisatie. Je ziet dat terug in het debat rond vaccinaties, daarin staan veel mensen rechtlijnig tegenover elkaar. Wat veel belangrijker is, is een rechtvaardige en solidaire interpretatie van de normen in ons recht. Dat zou veel zwaarder moeten wegen.'
Kunnen universiteiten een rol spelen in die interpretatie?
'Iedereen kan en moet daar een rol in spelen. Als universiteit kun je het gelijkheidsbeginsel, dus die gelijkwaardigheid als leidraad nemen. Zodra je dan te maken krijgt met een spanning tussen gelijkheidsrechten kun je die leidraad gebruiken. "Wat zijn de onderliggende belangen en gevoeligheden en hoe kunnen we die wegen of een balans vinden?" Tegelijkertijd kunnen de rechtsgeleerden het recht helpen uitleggen in concrete gevallen. Het recht is een levend instrument, het past zich aan aan de geldende sociale normen. Dat zie je bijvoorbeeld terug in de Zwarte Pietendiscussie, eerst was de sociale norm Zwarte Piet is een traditie en geen discriminatie, maar we zijn gaan inzien dat het weldegelijk discriminerend is.'
Tot slot: we zijn het er allemaal over eens dat diversiteit en inclusie belangrijke onderwerpen zijn. Maar hoe zorg je ervoor dat het niet bij alleen praten blijft?
'Ja moeilijk, ik ben misschien een beetje teveel een 'theoriseerder'. Tegelijk ben ik nu bezig met een onderzoek voor de Eerste Kamer naar wat een wetgever concreet kan doen om discriminatie tegen te gaan wanneer het gaat om de arbeidsmarkt, onderwijs, de politie en sociale zekerheid. Daarvoor moet ik nadenken over concrete acties. In het geval van de arbeidsmarkt kun je er bijvoorbeeld voor kiezen dat je sollicitatiecommissie divers is samengesteld en dat elk commissielid individueel de sollicitanten met punten beoordeelt, voordat je als commissie met elkaar in overleg gaat.'
'Iedereen heeft zijn eigen vaste gedachtenpatroon, eigen vooroordelen, maar probeer die onderuit te halen' - Ashley Terlouw
'Het is en blijft lastig om echt concreet te worden, daar moet je jezelf toe dwingen. Je moet in ieder geval openstaan voor het onbekende. Iedereen heeft zijn eigen vaste gedachtenpatroon, eigen vooroordelen, maar probeer die onderuit te halen. Zoek tegenspraak en het onbekende actief op.'
Het D&I-symposium van donderdag 13 januari 2022 is een samenwerking tussen het Expertisebureau D&I, de Faculteit der Rechtsgeleerdheid van de Universiteit Leiden en de Nationale Raad van Decanen der Rechtsgeleerdheid. Doel van het symposium is om ruimte te bieden voor vraagstukken die zich op het snijvlak van diversiteit, inclusie en rechtsgeleerdheid bevinden. Inschrijven voor het symposium kan hier.
Tekst: Tim Senden