Beatrice Gründler: ‘Literaire teksten kunnen ons helpen Europa beter te begrijpen’
‘Bekijk talen in hun onderlinge samenhang’. Dat is de boodschap van professor en arabist Beatrice Gründler, die op 8 februari een eredoctoraat van de Universiteit Leiden krijgt. ‘Ik wil mensen laten zien dat de Arabische geschiedenis een duidelijk verband heeft met Europa.’
Als dochter van een specialist in vreemde schriften kwam Gründler al jong in aanraking met andere talen dan het Duits waarin ze werd opgevoed. ‘Ik leerde toen ik klein was al hiëroglyfen’, vertelt ze. ‘Ik vond dat zo mooi dat ik bijna Egyptologie was gaan studeren, maar toen kwam ik op mijn vijftiende het Arabisch tegen. Omdat dit een alfabetschrift is, is het eenvoudiger te schrijven dan de hiëroglyfen, maar ik viel vooral voor de esthetiek', herinnert ze zich.
Poëzie als politiek pressiemiddel
Achter het mooie plaatje blijkt een wereld te zitten die Gründler tot op de dag van vandaag boeit. Na een studie Arabisch promoveerde ze op vroeg-Arabische lofdichten. ‘Dat was toen een heel impopulair onderwerp’, blikt ze terug. ‘De vleierij uit die gedichten werd als ouderwets en weinig smaakvol gezien, maar ik had het idee dat er meer achter moet zitten.’ Ze dook in het onderwerp en ontdekte dat de gedichten werden gebruikt als politieke strategie. ‘Ze waren een politiek en ideologisch middel om heersers positief neer te zetten, terwijl het tegelijkertijd werd beschouwd als grootse kunst. In die zin kun je het vergelijken met westerse portretschilders die hun heersers schilderden, soms zelfs diplomaat waren, maar ook grootse kunst maakten.’
Uitwisseling tussen talen en culturen
De blik op onbekende of genegeerde teksten veranderen: het is een rode draad in Gründlers carrière geworden. ‘Het ligt in de natuur van ons veld om teksten te negeren’, legt ze uit. ‘Dat kan ook niet anders, want het beslaat veertien eeuwen en alleen grote universiteiten hebben professoren om er onderzoek naar te doen.’ En dan heeft ze zelf ook nog eens bijgedragen aan een aanzienlijke uitbreiding van het veld, door in haar onderzoek niet alleen naar het Arabisch te kijken, maar ook naar de relatie die teksten hebben met geschriften in andere talen. ‘Omdat het Arabisch zo wijdverspreid was, kwam het veelvuldig in aanraking met andere talen en culturen.’
‘Omdat het Arabisch zo wijdverspreid was, kwam het veelvuldig in aanraking met andere talen en culturen.’
Zo is er het beroemde voorbeeld van Aristoteles’ Poëtica, die in Europa na de Oudheid vrijwel vergeten wordt, maar in de Arabische wereld juist furore maakt. Uiteindelijk is het dan ook de Arabische vertaling van Averroes die wordt terugvertaald naar het Latijn. ‘De vertaler heeft toen ook alle gedichten en verwijzingen die Averroes had toegevoegd mee vertaald. Daardoor ontstond er een soort wereldwijde literatuur.’
Die uitwisseling tussen talen en culturen is nog nadrukkelijker te zien in een ander genre dat Gründler interesseert: de wijsheidsliteratuur, waarin uitspraken worden gebundeld om de lezer iets bij te brengen over ethiek en deugd. ‘Ik wilde een van die boeken behandelen tijdens een college over wereldliteratuur, maar er was geen goede vertaling. Dat kon ook niet, want in bijna iedere versie waren grote stukken veranderd. Ik wist dat er een traditie was om teksten mondeling te hertellen, maar hier werden ze herschreven door de kopiisten. Dat was nieuw, dus ik wilde begrijpen wat er gebeurde.’ Dat betekende dat Gründler een netwerk van meer dan veertig talen moest verkennen, van Assyrisch tot IJslands en Maleisisch. ‘Soms veranderden manuscripten heel traag, soms waren er kopiisten die een eigen versie maakten door verschillende andere versies te combineren.’
‘We leven in een geglobaliseerde wereld’
Aan haar nieuwe Leidse publiek hoopt Gründler te laten zien hoe belangrijke dergelijke taal- en tekstnetwerken zijn – ook nu nog. ‘We leven in een geglobaliseerde wereld, waarin Europa de thuisbasis is geworden voor mensen met een Arabische achtergrond en de islam een geaccepteerde religie. Als je de literaire cultuur van die meer diverse bevolking van Europa kent, kun je beter omgaan met een kosmopolitischer Europa en voelen mensen zich hier sneller thuis.’
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website of