Studenten op bezoek in het wijkcentrum: 'Vind je dat bizar? Welkom in onze wereld'
Hoe zit het met het vertrouwen van jongeren in de rechtsstaat? Dit onderzoeken studenten van Honours College Law. Vaste gastspreker en social worker Carlito Jones nodigde de studenten uit in het Wijkcentrum Bezuidenhout-West in Den Haag om in gesprek te gaan met jeugdwerkers en wijkagenten: wat komen zij tegen? Hoe gaan zij ter werk? En hoe kun je jongeren helpen om het vertrouwen in het recht te herstellen?
Zo’n tien studenten zitten verdeeld over de drie gedekte tafels in het Wijkcentrum in Den Haag. Wat verwachten ze van deze avond? Student: ‘Eigenlijk weet ik helemaal niet wat een wijkcentrum inhoudt. Werkt het echt? Kunnen ze mensen helpen door hier voor ze rond te lopen?’ De studenten reageren enthousiast wanneer er twee wijkagenten binnenlopen. ‘Ik vraag me af hoe ze allemaal samenwerken. Wat gebeurt er in een buurt als deze en wanneer handelt wie?’
Jeugdwerk is preventiewerk
Aan de eerste tafel zitten twee jeugdwerkers. ‘Mijn dag is grotendeels subsidies aanvragen en gesprekken voeren met jongeren.’ Ze zien volledige generaties aan kinderen voorbijkomen wiens ouders ze ook nog in het wijkcentrum hebben gehad. ‘We organiseren knutselochtenden, sportmiddagen… Maar het is geen dagopvang’, zegt jeugdwerker Harold resoluut. Er zit een aanpak achter. Bijvoorbeeld taalachterstand. Wanneer kinderen langskomen bij de dagopvang worden ze verplicht om Nederlands te praten. ‘We doen outreachend werk: we gaan de straat op om contact te maken met jongeren. Ze moeten ons leren kennen zodat ze vervolgens ook naar ons toe komen.’ Vertrouwen opbouwen dus. ‘We letten ook op groepsvorming en wanneer we bijvoorbeeld merken dat er criminele aspecten in een groep zitten maken we er een melding van; maar ons werk is vooral preventief. We proberen al eerder aan te voelen of er iets crimineels kan ontstaan binnen een groep.’ Hoe merk je dat dan, vragen de studenten zich af. ‘Vaak zie je een of twee leiders ontstaan en volggedrag’, legt Harold uit. ‘Dit ga je dan uit elkaar pluizen door ze apart te nemen en de confronterende gesprekken aan te gaan.’
Je kan helaas niet iedereen helpen. De jeugdwerkers leggen uit dat er sinds corona veel jongeren zijn bijgekomen die psychologische hulp nodig hebben. ‘Dat kunnen wij ze niet geven, maar het geeft wel voldoening als ik ze op een andere manier kan helpen; bijvoorbeeld door ze aan een baantje te helpen, zodat ze wat vaker van hun ouderlijk huis weg zijn.’
Vertrouwen is het allerbelangrijkst
In gesprek met social workers Carlito en Kamal gaat er een nieuwe wereld voor de studenten open. Ze leggen uit hoe hun dag geen vaste structuur heeft. ‘Het ene moment praat ik met een werkloze moeder, wier man die nacht besloten heeft om haar en de vier kinderen alleen achter te laten; dan krijg ik een telefoontje van een andere moeder: ‘Carlito, we hebben al twee dagen geen eten’ en snel ik die kant op om hun zo snel mogelijk te voorzien van hulp vanuit de voedselbank.
'Ze zien het niet als crimineel gedrag, maar als een spelletje'
Diezelfde middag kan ik spelletjes spelen met de ukkepukken en zojuist kregen we een melding binnen van een bezorgde moeder dat er een jeugdkartel is ontstaan in de buurt.’ De studenten hangen aan zijn lippen. ‘Raad eens hoe oud deze kinderen zijn?’ ’18?’ ‘Nee 10 tot 12 jaar.’ Carlito lacht wanneer hij de geschokte gezichten ziet van de studenten. ‘Zij voelen zich geen crimineel, voor hun is dit een spelletje. Iets dat ze veel op tv zien en na gaan doen.’ De ene vraag na de ander wordt op hem afgevuurd. Hoe ga je hier mee om? Wat doe je als je niet kunt helpen? Waar trek je een privé-werk grens? Neem je je werk mee naar huis? ‘Als sociaal werker neem je je werk altijd mee naar huis. Dit is werk waar je echt een passie voor moet hebben. Het moet in je hart liggen om mensen te willen helpen. Ze mogen mij ieder moment van de dag bellen; ik weet dat ze me namelijk alleen bellen als ze me ook echt nodig hebben.’
Vertrouwen is het allerbelangrijkst in deze baan. ‘Ze moeten naar je toe durven komen om hun probleem op tafel te leggen zodat wij hun met de juiste instanties kunnen verbinden die hulp kunnen geven.’ Carlito en Kamal komen zelf ook uit soortgelijke buurten. ‘Wij spreken dezelfde taal en daardoor vertrouwen ze ons.’ Dat is niet vanzelfsprekend, mensen schamen zich vaak voor hun problemen waardoor ze er lang mee blijven lopen. ‘Omdat ze mij kennen durven ze alles te zeggen. ‘Carlito, ik heb niet te vreten thuis. Wat nu?’
Gemaakt om vast te zitten
Een prangende vraag schiet binnen bij een student: heeft vastzitten een positieve of negatieve invloed op mensen? Kamal en Carlito kunnen hier geen eenduidig antwoord op geven. In sommige gevallen werkt het en gaan mensen het goede pad op. ‘Na een lange tijd zitten ben je er ook klaar mee. Dan keert iemand het tij.’ Maar ze zien ook zeker het tegenovergestelde gebeuren. ‘Sommige mensen zijn gemaakt om vast te zitten.’ Kamal legt uit: ‘Een van de jongens had een juwelier overvallen en in zijn been gestoken. Een week na vrijlating heeft hij weer precies hetzelfde gedaan. Een vriend van mij die op die manier weer vast zit heeft tegen me gezegd: ‘Ik heb het binnen beter dan buiten.’ Je hebt gewoon mensen die niet gemaakt zijn om in deze maatschappij mee te draaien. Ze kunnen het niet.’
Een van de studenten kan er niet over uit: gebeurt het vaak dat een man het gezin zomaar achter laat? Jawel, zegt Kamal. Ze zien het niet als hun gezin. Veel van de ‘vaders’ beginnen meerdere ‘gezinnen’ om op een dag melk of sigaretten te halen en niet terug te komen. ‘Hoe kan dat? Dat is toch walgelijk,’ reageert de student. ‘Vind je dat bizar? Welkom in onze wereld’, lacht Carlito. ‘Loop maar eens een dagje mee.’
Als wijkagent vervalt je uniform
Aan een andere tafel zitten twee wijkagenten. Studenten vragen zich af hoe je kunt zorgen dat jongeren de hulp die je biedt ook echt aannemen? ‘Vertrouwen winnen is ontzettend belangrijk’, leggen de agenten uit. ‘Als wijkagent vervalt als het ware je uniform. Wij zijn de oren en ogen van de wijk. De jongeren doen tegen onze collega’s in het blauw heel afstandelijk, maar wij worden hartelijk ontvangen.’ Dat is deels te verklaren omdat de ‘gewone agenten’ alleen komen wanneer er incidenten zijn die opgelost moeten worden. 'Onze rol is anders. Wij werken preventief met de jongeren, wanneer er nog geen problemen zijn.'
Dat wijkagenten makkelijk benaderbaar zijn, kan ook lastig zijn, want er ontstaat een grijs gebied met wat jongeren wel en niet tegen je kunnen zeggen. ‘Ik geef altijd aan: je hebt het wel nog steeds tegen een agent. Als jij een overtreding begaat moet ik een proces verbaal opstellen. Ze vertellen veel in vertrouwen; dan adviseer ik ze wel eens om het niet aan mij te vertellen, maar het te melden bij een instantie die hun kan helpen.’ Wijkagent Eray is ook social media agent. ‘Dit helpt enorm. Ik bevind mij op hun platformen en word bijna gezien als influencer. Hierdoor vertrouwen ze me snel en durven ze ook met hun problemen naar me toe te komen. Ik ben makkelijk benaderbaar voor ze omdat ze me herkennen van TikTok en Instagram en een simpele DM (bericht op Instagram, red.) kunnen sturen.’
'Ik wil het recht socialer maken'
Dan krijgen de studenten zelf de vraag wat hen drijft. ‘Wat drijft je om een rechtenstudie te volgen en hier te zitten deze avond?’ Ze geven aan dat ze het sociale aspect van recht erg belangrijk vinden om te begrijpen. ‘Een studie rechten focust echt op de regels en hoe deze gemaakt en geïmplementeerd worden. Ik vind het belangrijk om te zien en begrijpen wat het recht voor mensen doet. Voelen mensen zich ook echt geholpen? Hebben ze het gevoel dat het recht er voor hun is?’ Een student benoemt een duidelijke ambitie: zij wil Officier van Justitie worden en het recht socialer maken. ‘De Officier van Justitie legt de straf op waarover de rechter uiteindelijk een vonnis uitspreekt. In Nederland wordt er heel hard gestraft; vanuit de positie als Officier van Justitie wil ik dit menselijker maken.’
De naam van dit Honours College-vak is 'Vertrouwen van jongeren in instituties'. Het vak wordt gegeven door Rogier Hartendorp en Daniëlle Chevalier. Hartendorp benadrukt het belang van dit soort bezoeken voor studenten. ‘Je kunt op verschillende, theoretische manieren naar vertrouwen in de overheid kijken, maar waar het om gaat is het concrete vertrouwen dat burgers in de overheid hebben en dat uit zich in het handelen van agenten, rechters, sociaal werkers en anderen die de rechtstaat vorm en inhoud geven. Met het vak binnen HC Law gaan professionals, zoals wijkagenten, en zij gaan met in gesprek met onze studenten over de dilemma’s waarmee zij te maken hebben. Deze ontmoetingen zijn nodig om echt te begrijpen hoe vertrouwen in instituties tot stand komt, behouden kan blijven, maar ook verloren kan worden.’
Tekst: Mireille van der Stoep
Beeld: Monique Shaw