Hoe de EU economische druk van landen probeert tegen te gaan
Een Nederlands bedrijf dat Litouwse onderdelen gebruikt kan failliet gaan omdat China vanwege politieke redenen de producten weigert. De EU wil dit soort economische dwang met een nieuw juridisch instrument tegengaan. Freya Baetens, hoogleraar Extern Economisch Recht van de EU, licht het toe in haar oratie.
Freya Baetens studeerde rechten in haar thuisland België en in de Verenigde Staten. Haar proefschrift deed ze in Engeland, ze werkte aan de universiteit van Oslo, is nu ook hoogleraar in Oxford en doceerde als ‘visiting professor’ onder meer in Zwitserland, Suriname, China, Australia en Singapore. ‘Het is nuttig om buiten onze West-Europese grenzen te kijken om te weten te komen hoe ze dingen elders doen,’ zegt ze daarover. ‘Zo’n kijkje in niet-Europese keukens komt ook de studenten hier ten goede.’
Je oratie gaat over een nieuw juridisch middel van de EU: het antidwanginstrument. De EU kan hier economische dwang mee tegengaan – wat is economische dwang?
‘Het gaat om landen die hun economische macht gebruiken om politieke beslissingen in een ander land te beïnvloeden. Dat is gevaarlijk, want landen zijn ideaal gezien politiek onafhankelijk van elkaar.’
'China weigerde de invoer van Litouwse producten en producten met onderdelen uit Litouwen, al hebben ze het officieel nooit toegegeven.'
Heb je een voorbeeld van economische druk?
‘De aanleiding om dit instrument te maken was het feit dat Litouwen een handelskantoor had geopend in Taiwan en Taiwan eentje in Litouwen. China ziet dit als een erkenning van de onafhankelijkheid van Taiwan en is er verschrikkelijk kwaad over. Toen Litouwse diplomaten terug naar huis sturen niet werkte, is China de invoer van Litouwse producten en producten met onderdelen uit Litouwen gaan weigeren, al hebben ze het officieel nooit toegegeven. In de Duitse auto-industrie worden veel Litouwse onderdelen gebruikt. Toen de Duitse exporteurs niet meer terecht konden op de Chinese markt, bleek dit een probleem voor heel Europa. Een ander voorbeeld is Rusland dat de EU onder druk zet om de steun voor Oekraïne te minderen. Amerika heeft ook geprobeerd om dwang uit te oefenen op Europa ten aanzien van handel met Iran.’
Met dit nieuwe instrument wil de EU deze druk dus tegengaan. Hoe werkt het?
‘Het instrument is een ultiem redmiddel als de diplomatieke weg doodloopt. De Europese Commissie gaat eerst onderzoeken of er werkelijk sterke druk wordt uitgeoefend. Dan gaat de Commissie proberen te onderhandelen met dat land. Zo nodig volgen tegenmaatregelen. Ook economische druk: producten niet meer toelaten of investeerders weigeren.’
Gaat dit juridische instrument helpen?
‘Dat weten we nog niet, want het is nog maar begin deze maand door het Europese Parlement goedgekeurd en de Raad moet nog definitieve goedkeuring geven later deze maand. De EU vindt mensenrechten en de vrijheid van meningsuiting belangrijk en heeft bijvoorbeeld commentaar gehad op de behandeling van de Oeigoeren in China, waar China ook niet gelukkig mee is. Als je economisch gestraft wordt voor het uiten van je mening, is het fijn om iets te hebben als tegenmaatregel. Anders is het “the bullies have won” en heb je een beetje je ziel verkocht. Al is geen enkel instrument ideaal.’
'Als je economisch gestraft wordt voor het uiten van je mening, is het fijn om iets te hebben als tegenmaatregel.'
Wat is niet ideaal aan het antidwanginstrument?
‘De EU is tegelijkertijd partij en rechter. Ik denk dat landen buiten de EU dat niet eerlijk vinden. Een onafhankelijke arbitragecommissie zou beter zijn, zodat niet aan de EU verbonden mensen kijken of de Commissie wel fair gehandeld heeft. Daarnaast oefent de EU zelf ook wel eens economische druk uit. Bijvoorbeeld door te dreigen ontwikkelingssteun in te trekken als een land iets niet doet.’
Waarom heb je je hierin gespecialiseerd?
‘Ik vind de EU heel interessant. Niet perfect, maar op economisch vlak heel succesvol: de Europese interne markt is de grootste ter wereld. De vrijheid van beweging heeft deuren geopend die onze grootouders niet voor mogelijk hielden. Economische samenwerking voorkomt oorlogen omdat we afhankelijk van elkaar zijn. Er is bijna geen enkel product meer dat van grondstof tot eindproduct in één land gemaakt wordt. Dat hebben we ook gemerkt tijdens Covid. Het antidwangintrument is geen ver-van-mijn-bed-show: het economisch bestraffen van politieke meningen of acties kan grote gevolgen hebben voor bedrijven en hun medewerkers.’
Tekst: Thessa Lageman
Foto: Unsplash