Online database met tweehonderd lokale kroniekteksten gelanceerd: ‘Dit hadden we een paar jaar geleden nooit kunnen vaststellen’
Te dure boodschappen, plotseling uitbrekende ziekten: vanaf de zestiende tot de negentiende eeuw doen honderden mensen verslag van de wereld om hen heen in kronieken. Een groot deel van deze teksten is de afgelopen jaren gedigitaliseerd. Hoogleraar Vroegmoderne Nederlandse Geschiedenis en projectleider Judith Pollmann vertelt er meer over.
Wie voor het eerst een kroniek ziet, zal niet zomaar zien wat je er mee kunt. ‘Het is een beetje een gek genre’, geeft Pollmann toe. ‘Heel opsommerig. Je ziet dat mensen opschrijven wat er in hun omgeving gebeurt, maar het is vaak niet zomaar duidelijk waarom ze juist dat ene nieuwtje selecteren en iets anders laten liggen. Ook het persoonlijk leven ontbreekt vaak. Het is echt een weergave van wat er lokaal aan de hand is en wat de schrijver interesseerde.’
Geen censuur
De kroniekschrijvers werken daarbij in vrijheid. De handgeschreven documenten zijn bedoeld om in kleine kring gelezen of nagelaten te worden, wat de schrijvers ongecensureerd te werk laat gaan. ‘Je kunt best iets onaardigs schrijven over stadsbestuurders, de koning of mensen van een andere religie’, vertelt Pollmann. ‘Zelfs als de politieke situatie heel gespannen wordt, doet de overheid niets tegen kroniekschrijvers.’
Overvloed aan data
Die ongecensureerde blik op het dagelijks leven, van prijsstijgingen en veepest tot oproeren en executies, maakt de kronieken een interessante bron voor historici. Tegelijkertijd belemmert het handgeschreven karakter van de teksten lang een gestructureerde aanpak. ‘Voorheen moesten we de kronieken een voor een lezen’, vertelt Pollmann. ‘Ik heb er op die manier weleens twaalf gebruikt voor een boek, maar veel meer lukte niet.’
Nieuwe software brengt daar een paar jaar geleden verandering in. ‘Als je hier de foto’s van het handschrift en 15.000 getranscribeerde woorden aanlevert, doet de computer de rest’, vertelt Pollmann. ‘Dat maakte het voor ons ineens mogelijk om naar veel meer kronieken tegelijkertijd te kijken, al blijft het een monsterklus om alle transcripties te controleren en aan te vullen met gegevens als wat ‘de zondag na Pasen 1659’ is. Gelukkig hebben we hulp gekregen van het vrijwilligers via het platform Vele Handen. Uiteindelijk is het door hun inzet gelukt om tweehonderd Nederlandstalige kronieken te transcriberen.’
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofIn coronatijd maakte het onderzoeksteam een korte video over het kroniekenproject, met epidemieën in de hoofdrol.
Nieuwe vaststellingen
Deze transcripten zijn nu beschikbaar in een online database. ‘De hoeveelheid en doorzoekbaarheid van informatie stelden ons in staat om nieuwe vragen te stellen’, vertelt Pollmann. ‘We deden al onderzoek naar de manier waarop gewone mensen nieuwe kennis oppakten. En een van de promovendi uit het project heeft bijvoorbeeld ontdekt dat de kronieken steeds meer op elkaar gaan lijken, omdat de gedrukte krant opkomt. Kroniekschrijvers laten zich daar door inspireren. Dat hadden we een paar jaar geleden nooit zo precies kunnen vaststellen. Maar er is van alles mee mogelijk – daarom is het ook zo belangrijk dat nu iedereen erbij kan. Zo heeft oud nieuws weer toekomst’.
De database is gratis beschikbaar op kronieken.transkribus.eu, waar zowel de transcripties als de foto’s te zien zijn. De realisatie ervan maakt deel uit van het NWO-project Chronicling Novelty. New knowledge in the Netherlands, 1500-1850, een samenwerking met de VU. Daarnaast hebben het LUF en de Gratama Stichting financieel bijgedragen aan de totstandkoming van de database.