Hoe touchscreens en eyetrackers ons iets leren over het ‘dating life’ van orang-oetans
Visuele aantrekkingskracht speelt een grote rol in de partnerkeuze van orang-oetans, ziet gedragsbioloog en promovendus Tom Roth. Maar om te weten hoe groot die rol is, is meer onderzoek nodig naar de emoties van de mensapen.
Ruim 300, maar misschien wel meer dan 400 keer kwam Roth in de afgelopen vijf jaar in dierentuin Apenheul. Niet als fervent bezoeker, maar wel om onderzoek te doen naar de Borneo orang-oetans in het park. Het uiteindelijke doel? Meer leren over het verband tussen aandachtsprocessen en partnerkeuze van de mensapen, waardoor fokprogramma’s voor orang-oetans succesvoller kunnen worden.
Bruikbare testen ontwikkelen
Waar veel onderzoek naar apen ons iets moet leren over onszelf, waren de rollen in dit geval omgekeerd. Experimenten met eyetrackers (daarover later meer), touchscreens en een groot speeddatingevent voor mensen, werden gebruikt om testen voor de orang-oetans te ontwikkelen. Maar die bleken niet allemaal even succesvol.
Een test met een touchscreen pakte anders uit dan Roth verwachtte. Op een scherm kregen vrouwelijke orang-oetans twee foto’s van mannetjes te zien. Een van de mannetjes was dominant mét wangplaten (brede uitstulpingen bij de wangen) en het andere mannetje niet. Door op een rode of groene stip te duwen konden de vrouwtjes kiezen voor een van de twee afbeeldingen. Roth: ‘We hadden verwacht dat er vooral voor de dominante mannetjes gekozen werd, maar het bleek 50/50. De vrouwtjes leken vooral geïnteresseerd in de rode stip. Ook kozen ze vaker voor de stip waarvoor ze hun arm het minst moesten optillen. Er lijken dus andere motivaties mee te spelen in deze test.’
Eyetracker en speciaal drinktuitje
Een test met een eyetracker bleek beter te werken. Met een speciaal drinktuitje werden de vrouwelijke orang-oetans naar de ruit van hun slaapverblijf gelokt. Daar kregen ze weer afbeeldingen van een dominant en niet-dominant mannetje te zien. Met behulp van een speciale camera werd gemeten hoeveel tijd de ogen rustten op de afbeeldingen. De afbeeldingen van dominante mannetjes bleken, zoals verwacht, meer de aandacht te trekken.
Vanwege de gekozen cookie-instellingen kunnen we deze video hier niet tonen.
Bekijk de video op de oorspronkelijke website ofVideo: Een eyetracker registreert de oogbewegingen van een orang-oetan rechtsboven in beeld. Stukjes video van een dierverzorger moeten ervoor zorgen dat de orang-oetan de aandacht behoudt.
Partnervoorkeur of waakzaamheid?
Maar ook in dit geval zijn er volgens Roth nog genoeg vraagtekens. Want werd er langer naar de dominante mannetjes gekeken vanuit een partnervoorkeur, of omdat de vrouwtjes waakzamer zijn rond deze mannetjes? ‘De vrouwtjes toonden geen kenmerken van stress of angst, dus dat doet vermoeden dat partnerkeuze een belangrijke rol speelt. Hopelijk kunnen we in de toekomst ook testen op emoties. Dat kan bijvoorbeeld door de neustemperatuur van de dieren te meten. Bij spontane stress daalt die temperatuur omdat er meer bloed stroomt naar de belangrijkste organen.’
'Er wordt in de wetenschap gezegd: geen resultaat, is ook een resultaat. Maar dat het eyetrackingonderzoek gelukt is, daar ben ik trots op'
Het eyetrackingexperiment zette de promovendus zelf op. Hij vroeg er fondsen voor aan en benaderde een producent achter de techniek. ‘Ik ben heel blij dat dat gelukt is. Uit de touchscreentesten kwam niet wat we verwachten. Er wordt in de wetenschap wel gezegd: geen resultaat, is ook een resultaat. Maar dat het eyetrackingonderzoek gelukt is, daar ben ik wel het meest trots op.’
Hulp van dierverzorgers
In zijn onderzoek heeft Roth veel hulp gehad van promotor Mariska Kret en zijn mede-promovendi. Maar een bijzonder dankjewel gaat uit naar de verzorgers van de Borneo orang-oetans in Apenheul. ‘Zij kennen de dieren zo goed. Als er dan twee orang-oetans voor mijn scherm gingen zitten, dan zei een verzorger bijvoorbeeld: “Joh, dit individu heeft er volgens mij niet zoveel zin in, die lok ik wel even weg met een voedselpuzzeltje”. Zonder de dierverzorgers had ik dit onderzoek nooit kunnen doen.’
Karakters leren kennen
Naast het doen van onderzoek hadden zijn wekelijkse bezoeken aan Apenheul een bijkomend voordeel. ‘Op een gegeven moment leer je de karakters kennen. Sommige orang-oetans gunden me geen blik waardig. Maar er is er ook een die gerust een uur recht tegenover me ging zitten en die keek wat ik aan het doen was. Twee kleintjes heb ik zien opgroeien, veranderen en zelfstandig zien worden. Het is echt een hele bijzondere tijd geweest.’
Tom Roth promoveert op woensdag 13 maart op zijn proefschrift Tinder for orang-utans: comparing sexually selective cognition among Bornean orang-utans (Pongo pygmaeus) and humans (Homo sapiens). De promotie is ook te volgen via een livestream.
Tekst: Tim Senden
Hoofdfoto: Dan Dennis / Unsplash.com
Foto's in tekst met dank aan Apenheul