Veni voor Verena Meyer: ‘Niet elk religieus manuscript is bedoeld om te digitaliseren’
Nu het steeds eenvoudiger wordt om teksten te digitaliseren, lijkt het haast vanzelfsprekend om dat met alles wat ooit geschreven is te doen. Universitair docent Verena Meyer vindt dat te makkelijk gedacht. ‘We moeten ons verdiepen in de politieke en culturele effecten van digitalisering.’
Als we elkaar aan het einde van de zomer spreken, staat Meyers Veni-project op het punt van beginnen. ‘Het aantal digitalisatieprojecten is de afgelopen decennia overal ter wereld geëxplodeerd,’ vertelt ze. ‘Het idee daarachter is dat we daarmee iets goeds doen: we zorgen ervoor dat de tekst bewaard blijft en dat die ook nog eens breed toegankelijk blijft. Waar we niet bij stilstaan, is de vraag of het manuscript eigenlijk wel bedoeld was om bewaard te blijven of breed toegankelijk te zijn.’
Verschillende opvattingen
Die vraag speelt in het bijzonder bij religieuze manuscripten, die soms een bijzondere positie innemen binnen hun geloofsgemeenschap. Meyer zal zich in haar onderzoek dan ook richten op islamitisch Indonesië. ‘In Indonesië botsen veel verschillende opvattingen over manuscripten en tekstualiteit’, legt Meyer uit. ‘Sinds de koloniale tijd is de opvatting dat teksten toegankelijk moeten zijn vrij dominant. Veel Indonesische instituten promoten dan ook digitalisering. Tegelijkertijd zie je echter ook traditionele islamitische en lokale Zuid-Aziatische opvattingen over de omgang met manuscripten, die juist tegen het ideaal van open access ingaan.’
Tekenend voor dat verschil is de omgang met het ‘Javaanse boek der koningen’. Een kopie van dat werk uit de Leidse Universiteitsbibliotheek werd in 2013 gedigitaliseerd. Het origineel ligt in Indonesië echter achter slot en grendel, alleen toegankelijk voor de islamitische leider. ‘De toegang tot dat werk is zijn privilege,’ vertelt Meyer. ‘Daarbij speelt het idee mee dat andere mensen overweldigd kunnen worden door de krachten van het manuscript. Ook in traditionele islamitische scholen klinken regelmatig het bezwaar dat heilig erfgoed niet bedoeld is voor het grote publiek. Wie weet wat voor ergs er gebeurt als die manuscripten zomaar worden gedigitaliseerd.’
‘Kijk goed naar de effecten’
Moeten we dan maar helemaal stoppen met digitaliseren? Nee, zegt Meyer. ‘In mijn ervaring wordt digitalisering ook in Indonesië over het algemeen gewaardeerd. Ik zou het dus niet willen neerzetten als een neokoloniale praktijk waar we zo snel mogelijk mee moeten stoppen. Maar ik denk wel dat we ons meer moeten verdiepen in de effecten van digitalisering. Wat voor politieke gevolgen zijn er bijvoorbeeld? En wat de culturele? Als we dat beter in kaart hebben, kunnen we betere beslissingen nemen.’
Daarbij is meer nuance mogelijk dan simpelweg wel of niet digitaliseren. Meyer: ‘Als een manuscript bijvoorbeeld een talismanspreuk bevat, zou je die kunnen blurren met daarbij een uitleg wat de spreuk inhoudt en wat het effect zou kunnen zijn. Het is dan aan de lezer zelf om te kiezen om al dan niet door te klikken.’