Column: Vertrouwen begint met betrouwbaar
Het is weer zover. Het proces van kabinetsformatie is weer voor enige tijd verplaatst naar een mooi landgoed. Zou het daardoor echt beter gaan? Laten we het hopen. Maar of het nu in Den Haag of elders in het land gebeurt, waar het om gaat is dat er een stevige basis wordt gelegd voor goed bestuur in de komende periode.
Een column van Rob Visser
Belofte maakt schuld
Goed bestuur, daar gaat het om. Bestuur dat het vertrouwen van de burgers centraal stelt. Bestuur dat begrijpt dat beloven betekent dat die beloften ook waargemaakt kunnen en moeten worden. Het is een oud spreekwoord: belofte maakt schuld. Maar in de politiek is die notie te vaak naar achteren geschoven. Beloven en doen zijn uit elkaar getrokken. Juist daarin zit een cruciaal element in de relatie tussen burger en bestuur.
Vertrouwen vasthouden
Er is in Nederland gelukkig nog altijd een basaal vertrouwen in de overheid, maar dat vertrouwen moet wel steeds worden bevestigd en gevoed. Vertrouwen begint met betrouwbaar zijn. Een betrouwbare overheid wekt vertrouwen, wat essentieel is voor een stabiele samenleving. Betrouwbaar betekent alleen iets zeggen als het ook daadwerkelijk realiseerbaar is. Maar betrouwbaar betekent ook eerlijk zijn over wat er aan de hand is en zeggen wanneer iets niet kan.
Fouten maken mag
Natuurlijk zou het fijn zijn om een onfeilbare overheid te hebben. Een overheid die nooit een fout maakt. Maar dat is het vragen van het onmogelijke. Dat begrijpt de burger, dat zien wij allemaal heel goed. Fouten maken hoort bij het leven. Fouten worden gemaakt, soms bewust maar veel vaker doordat niet alles van tevoren kon worden overzien. Maar als er fouten zijn gemaakt dan is het van groot belang om dat te erkennen en toe te geven. Fouten toedekken of ontkennen voedt alleen maar het wantrouwen. Het is een simpele waarheid dat alles uiteindelijk wel aan het licht komt, maar in de politiek wordt te vaak gedacht dat men er wel ‘mee weg zal komen’. Uiteindelijk maakt dat het wantrouwen alleen maar groter.
Waar gaat het mis?
Toegeven is slechts stap één. Minstens zo belangrijk is het vervolg: wat doet de overheid om de fouten te herstellen? Wat doet de overheid om de gevolgen te repareren? Vaak bijt de slang zich hier in zijn eigen staart. Eerst wordt te lang ontkend dat er iets fout is gegaan. Als vervolgens zonneklaar is geworden dat er wel degelijk iets fout is gegaan, wordt snel de vlucht naar voren genomen. Beloften worden op beloften gestapeld; alle fouten zullen binnen hele korte termijn worden hersteld, het leed zal volledig worden gecompenseerd en in de toekomst zal er nooit meer iets fout gaan.
Beloften waarmaken
Vaak gebeurt dit tegen beter weten in. Te weinig is nagegaan of de nieuwe beloften wel realistisch zijn en of het beloofde tijdsbestek wel mogelijk is. Wat volgt is een nieuwe periode van verbroken beloften. Dit alles is een recept voor afnemend vertrouwen. De gemiddelde burger wil best begrijpen dat er soms fouten worden gemaakt, ook door de overheid. Maar een overheid die fouten eerst ontkent, vervolgens met grote beloften komt en die dan niet nakomt en waarmaakt, die overheid verliest het zo noodzakelijke vertrouwen.
Ontkennen, bagetalliseren en erkennen
De voorbeelden van dit gedrag zijn talrijk. Bijvoorbeeld de gaswinning in Groningen. Lang geleden werd er gas gevonden en werd er besloten dat het in het algemeen belang was om dit te gaan winnen. Op dat moment was zeker nog niet duidelijk wat de lange termijn gevolgen zouden zijn voor de grond in Groningen. Maar toen dat wel duidelijker werd, werd de situatie eerst ontkend, vervolgens gebagatelliseerd en pas na veel leed erkend. Wat volgde was de ene toezegging na de andere die daarna niet werd nagekomen. Nog steeds is niet alles in beeld gebracht. Technisch was dit waarschijnlijk te voorzien, maar de wil om daadkrachtig over te komen leidde tot onverantwoorde toezeggingen. Dat in Groningen het vertrouwen vrijwel nihil is, laat zich daarom goed begrijpen.
Herhaling van zetten
Eenzelfde situatie deed zich voor rond de kinderopvangtoeslagen. Eerst ontkenning en weigeren maatregelen te nemen, vervolgens hele snelle herstelacties met toezeggingen die daarna niet waargemaakt konden worden. Ook dit droeg niet bij aan het vertrouwen.
Een betrouwbare overheid
De les uit dit alles is even simpel als moeilijk. Eerst nagaan of datgene dat wordt afgesproken en in het vooruitzicht wordt gesteld uitvoerbaar en realistisch is. In een periode van kabinetsformatie is dat extra moeilijk. Iedere politieke partij zit met de last van toezeggingen die tijdens de verkiezingen zijn gedaan en in partijprogramma’s zijn opgeschreven, maar die niet langs deze lat zijn gelegd. Toch is het een dure plicht voor de partijen die onderhandelen om het realiteitsgehalte en de uitvoerbaarheid van de afspraken voorop te stellen. Alleen zo kan de overheid weer een betrouwbare overheid worden. Het is een goed gebruik dat een conceptregeerakkoord wordt nagerekend op financiële soliditeit. Het zou daarnaast goed zijn als het nieuwe regeerakkoord ook wordt nagerekend op realiteitszin en uitvoerbaarheid.
Meer informatie over de Academie voor de Rechtsstaat
De Academie voor de Rechtsstaat is een nieuwe leergang van het Centre for Professional Learning.
Meer weten over de Academie voor de Rechtsstaat?