Van marktdenken naar ‘bouwen, bouwen, bouwen’: Leidse experts over de wooncrisis
De wooncrisis treft een enorme groep Nederlanders en is een van de belangrijkste verkiezingsthema’s dit jaar. Hoe is het zover gekomen en wat zou het nieuwe kabinet de komende vier jaar moeten doen om de problemen aan te pakken? Drie Leidse onderzoekers geven antwoord.
Sneller bouwen
Joep Steegmans is econoom en bekijkt hoe mensen naar een woning zoeken, met name op huizenplatform Funda. Daarnaast gaf hij bij Bestuurskunde les over de wooncrisis. ‘De crisis op de woningmarkt is van alle tijden. De prijzen stijgen altijd te snel of te langzaam, afhankelijk van aan wie je het vraagt. Maar de wooncrisis, waarbij het veel meer gaat over het recht op een dak boven je hoofd, is relatief nieuw. Het is nu echt een huisvestingsprobleem geworden.’
Met die verschuiving worden ook de oplossingen in een andere hoek gezocht, ziet Steegmans. ‘Eerst werd de oplossing vooral gezocht in het marktdenken. De markt zou niet goed functioneren, dat moest aangepast worden. Nu gaat het veel meer over “bouwen, bouwen, bouwen”’. Terecht, volgens Steegmans. ‘Er is een chronisch tekort aan betaalbare woningen. Een oplossing zit inderdaad in sneller en geschikter bouwen. Je loopt daarbij alleen wel aan tegen andere grote dossiers zoals stikstofproblemen en netcongestie.’
Afschaffen hypotheekrenteaftrek
Daarnaast ziet Steegmans ook vooral een economische oplossing. ‘De belastingvoordelen voor woningbezitters moeten aangepast worden. Zo is er al decennialang een consensus onder economen dat we afmoeten van de hypotheekrenteaftrek in de huidige vorm.’ Het geld dat de overheid extra binnenkrijgt door de afschaffing van de hypotheekrenteaftrek zou dan – naast het verlagen van de belasting op arbeid – gebruikt kunnen worden om huizenbouw te bevorderen. Of het nieuwe kabinet de benodigde structurele hervormingen aandurft, dat is de vraag. ‘Over de hypotheekrenteaftrek durft men soms zelfs niet te spreken. Er is veel bangmakerij rondom de afschaffing, vaak onnodig.’
Stikstofprobleem
Rogier Kegge is jurist en geeft onderwijs in het bestuurs- en omgevingsrecht. Het grootste probleem op het gebied van de wooncrisis is volgens hem het stikstofprobleem. ‘We hebben al jaren te maken met een enorme overbelasting met stikstof. Dat zorgt ervoor dat onze Natura 2000-gebieden bijna allemaal in een slechte staat verkeren. De Habitatrichtlijn dwingt ons ertoe om effectieve maatregelen te nemen om de achteruitgang van de natuur te stoppen. Desondanks is er al meer dan vijftien jaar vrijwel complete stilstand op dit dossier.’
De stikstofuitstoot in Nederland wordt voor een groot deel veroorzaakt door veeteelt, ziet Kegge. ‘Om nieuwbouwprojecten mogelijk te maken zal daar toch echt eerst iets aan gedaan moeten worden.’
Eerdere pogingen, zoals het Programma Aanpak Stikstof (PAS), faalden omdat de maatregelen te onzeker waren en de 'stikstofwinst' niet mocht worden ingeboekt. Dat kwam volgens Kegge vooral doordat technische maatregelen veel minder effectief bleken dan verwacht, of zelfs gebaseerd waren op nog niet bestaande technieken. Doeltreffende maatregelen liggen echter politiek gevoelig en blijven tot nu toe uit.
Naast de stikstofproblematiek ziet Kegge ook dat er in de afgelopen tien jaar weinig sturing vanuit het rijk is geweest op woningbouw. ‘Onder liberale leiding hebben de woningcorporaties een andere rol gekregen. Zij moesten een deel van hun huurwoningen verkopen en commercieel gaan opereren. Daar komen we nu van terug. Om sociale huurwoningen te bouwen voor het lagere en middensegment heb je gewoon sterke woningcorporaties nodig, zowel financieel als qua grondbezit.’
Kraakbeweging
Bart van der Steen is historicus en doet onderzoek naar de kraakbeweging en andere protestbewegingen. ‘De overheid heeft zich een tijd lang teruggetrokken uit de woningmarkt, waardoor deze situatie kon ontstaan. Inmiddels erkent zelfs de VVD dat de overheid weer een grotere rol moet spelen. Dat is een breuk met bijna 25 jaar neoliberaal beleid.’
Van der Steen ziet dat de grootschalige demonstraties en protestacties tegen de woningnood veel succes hebben gehad. ‘De woningnood was een tijd lang een apolitiek en onbespreekbaar thema. Nu vindt vrijwel elke politieke partij dat dit probleem aangepakt moet worden.’ In tegenstelling tot in de jaren 70 en 80 is die omslag ontstaan zonder kraakacties en rellen. ‘Actievoeren in de nieuwe vorm heeft zeker zin.’
Burgerdruk en stabiel bestuur
Van der Steen denkt daarbij aan ludieke, ontregelende of humoristische vormen van actievoeren. ‘Het doel is om politici te laten denken: dit is een onderwerp, waar we eigenlijk niet zo'n goed antwoord op hebben. Misschien moeten we maar doen wat zij voorstellen.’
Van der Steen heeft onderzoek gedaan naar de stadsverbetering van Leiden in de jaren 70 en 80, een periode die hij ziet als een mooie parallel voor de huisvestingsproblemen van nu. Hij benadrukt dat het succes destijds voortkwam uit een krachtige combinatie van burgerdruk en responsief, stabiel bestuur. ‘De instabiliteit in de landelijke politiek is nu te groot. We zijn toe aan nieuwe stemmen in de politiek, die stevig inzetten op woningbouw en renovatie op de middellange termijn.’