Wat maakt een tekst ‘gender fair’? ‘Juist geslacht verhullen werkt stereotypering in de hand’
Hoe stel je een vacaturetekst zo op dat zowel mannen als vrouwen zich aangesproken voelen? Zeker in het Frans is die vraag prangend: in die taal heeft elk zelfstandig naamwoord een duidelijk zichtbaar grammaticaal geslacht. Universitair docent Benjamin Storme zocht uit hoe werkgevers daar het best mee kunnen omgaan.
‘Van oudsher is in Frankrijk de regel dat je de vrouwelijke vorm gebruikt voor een groep die alleen uit vrouwen bestaat’, vertelt Storme. ‘Zit er één man in de groep of is het je niet duidelijk tegen wie je precies spreekt? Dan gebruik je de mannelijke vorm. In theorie zou dat taalgebruik moeten overkomen als neutraal, maar we weten al sinds de jaren zeventig dat mensen wel degelijk eerder aan mannen denken wanneer ze die vorm lezen.’
Neutraal bedoelde vacatures kunnen daardoor eerder mannen dan vrouwen aanspreken. Maar hoe moet het dan wel? Storme: ‘In ons onderzoek hebben we gezocht naar vormen die ‘gender fair’ zijn. Daarvoor hebben we twee strategieën getest. Bij de eerste gebruik je zowel de mannelijke als de vrouwelijke variant, bijvoorbeeld ‘étudiants et étudiantes’ als je een groep studenten wilt aanspreken. Bij de tweede strategie zoek je een woord dat niet gendergemarkeerd is, zoals ‘les élèves’, dat zowel voor mannen als vrouwen wordt gebruikt.’
Stereotypen neutraliseren
Dat onderzoek is eerder uitgevoerd, maar dan werd altijd gebruikgemaakt van vrijwel neutrale voorbeelden. ‘Neem bijvoorbeeld ‘étudiants’ en ‘élèves’, zegt Storme. ‘Die woorden verwijzen naar een groep die uit ongeveer evenveel mannen als vrouwen bestaat. Daardoor kwam er uit die onderzoeken dat mensen niet per se eerder aan een man dachten als ze die woorden lazen, ongeacht de strategie die was gekozen. Wij waren benieuwd of dat anders lag wanneer we voorbeelden kozen die sterk verbonden zijn met een mannelijk of vrouwelijk stereotype, zoals ‘ingenieur’, ‘piloot’, ‘kapper’ en ‘danser’.’
Proefpersonen kregen vacatures voorgelegd waarin ofwel de algemene vorm werd gebruikt, zoals ‘pilote’, ofwel zowel de mannelijke als de vrouwelijke vorm, zoals ‘aviateur versus aviatrice’. Vervolgens moesten ze aangeven voor wie deze vacatures volgens hen bedoeld waren. ‘Uit onze resultaten blijkt dat mensen bij de neutrale vorm automatisch aan het stereotype denken,’ vertelt Storme. ‘Een kapper is een vrouw, een piloot een man. Pas als je expliciet de andere vorm gebruikt, denken ze ook aan het andere geslacht. Het taalgebruik vermindert dan het stereotype.’
Dat maakt dat de strategie waarbij beide genders expliciet worden genoemd, regelmatig de neutraalste keuze is. Storme: ‘Dat lijkt contra-intuïtief, omdat het neutraler voelt om gender helemaal uit de tekst te schrappen, maar ons onderzoek laat zien dat juist die nadruk op beide vormen helpt om lezers het gevoel te geven dat de vacature ook voor het niet-stereotype geslacht is bedoeld.’
Wikipedia
Storme is inmiddels begonnen kennis over gender fair taalgebruik te verspreiden. ‘Samen met studenten hebben we verschillende Wikipedia-artikelen over gender fair taalgebruik aangepast. Het was voor hen heel leuk om te zien hoeveel impact ze ineens hadden: die artikelen samen hebben twee miljoen mensen bereikt. En dan is Wikipedia ook nog eens een belangrijke bron voor Large Language Models als ChatGPT.’