Tegen de dominante stroom in: is daar ruimte voor binnen de universiteit?
Hoe wordt academische vrijheid beperkt door de academische gemeenschap zelf? Die vraag stond 14 november centraal tijdens een debat op de Universiteit Leiden. Thema’s als diversiteitsbeleid, Israël en Gaza, Erkennen & Waarderen en tegendraads onderzoek passeerden de revue.
‘Als je het hebt over open debat in de wetenschap gaat het vaak over externe invloeden zoals de politiek en pers. Vandaag willen we focussen op interne invloeden’, zegt organisator Sense Jan van der Molen, natuurkundige en medeauteur van een rapport over academische vrijheid. ‘In welke mate kunnen interne invloeden wetenschapsbeoefening en het uiten van meningen door wetenschappers beperken?’
Diversiteitsbeleid
Esmé Bosma trapte af met een presentatie over diversiteitsbeleid. Tijdens haar promotie aan de afdeling politicologie aan de UvA verzette zij zich tegen de registratie op de universiteit van geslacht, etniciteit en andere identiteitskenmerken. ‘Het bevorderen van gelijke kansen is belangrijk, maar het indelen van mensen in categorieën is per definitie discriminatie.’ De registratie ging uiteindelijk niet door.
Bosma ziet dat veel mensen zich niet aan het thema diversiteit willen branden. Soms vinden mensen dat iemand vanwege zijn identiteit niet over een bepaald onderwerp mag spreken. Maar soms vinden mensen zelf dat ze iets niet mogen zeggen. Bijvoorbeeld: ‘Ik als witte man kan dat niet zeggen..’. Bosma: ‘Het “ik als-debat” wordt een soort wij-zij-dynamiek waardoor het uitwisselen van meningen moeilijker wordt.’
Niet meer Erkennen & Waarderen
Biochemicus Raymond Poot (Erasmus MC) betoogde daarna dat wetenschappers beoordeeld moeten worden op het aantal publicaties, de kwaliteit van de tijdschriften waar die in staan en hoe vaak hun artikelen worden geciteerd. Hij ziet een paar problemen met Erkennen & Waarderen waardoor wetenschappers tegenwoordig ook worden beoordeeld op bijvoorbeeld leiderschap en teamwork. ‘Hoe meet je leiderschap, team science en de effecten hiervan?’ Hij refereerde aan onderzoek waaruit blijkt dat financiering gebaseerd op academische prestaties van wetenschappers het beste resultaat geven als het gaat om maatschappelijke impact.
Volgens hem is de meerderheid van bèta en biomedische wetenschappers tegen Erkennen & Waarderen. Hij vindt dat de minister die verantwoordelijk is voor wetenschapsbeleid in dient te grijpen en overleg met critici in gang moet zetten.
Uit de zaal klinkt een ander geluid van een toehoorder die vindt dat er van alles mis was met het oude systeem. ‘Het ging ten koste van onderwijs, omdat het alleen maar draaide om publiceren. En om zoveel mogelijk publicaties uit een stukje data te halen. Erkennen & Waarderen is ontstaan om tot een veel betere maatschappelijke impact te komen.’
Tegen een academische boycot van Israël
Met de titel ‘Zwijg, zionist. Hoe ideologie onze universiteiten koloniseerde’ zet filosoof Maarten Boudry (Universiteit Gent) vervolgens de toon voor zijn presentatie. Hij vertelt hoe ‘verstikkend’ het klimaat in België is als het gaat om standpunten die pro-Israël zijn. Dat ervaarde hij zelf nadat hij een open brief had geschreven over hoe eenzijdig, oneerlijk en contraproductief een academisch boycot van Israël is. ‘Het was bijzonder moeilijk om anderen te vinden die wilden tekenen, zelfs als ze het ermee eens waren.’ Met een aantal reacties die hij kreeg, toonde hij dat mensen bang waren voor sociale repercussies en het ruïneren van hun carrière.
Boudry vindt het zorgwekkend dat academici niet langer vrijuit kunnen spreken. Universiteiten zijn volgens hem gezwicht voor activisten. Hij hoopt dat meer mensen zich uitspreken tegen een boycot van Israël. Dan worden de repercussies ook minder groot.
Tegendraads onderzoek
Daarna vroeg migratieonderzoeker Steije Hofhuis van het Wissenschaftszentrum Berlin für Sozialforschung zich af of er binnen de wetenschap ruimte is voor onderzoek dat tegen dominante opvattingen ingaat. Hij legde deze vraag onder andere voor aan NWO en hoorde dat die onderzoeken er wel zijn. Hij kreeg echter geen voorbeelden te zien die dit antwoord volgens hem goed onderbouwden.
Hofhuis waarschuwde voor de ‘interne bedreiging dat in de wetenschap één visie dominant wordt en geen andere visies meer toelaat’. Door ook stemmen toe te laten die binnen de wetenschap onwelgevallig zijn kan de wetenschappelijke vrijheid worden versterkt. Daarom pleit hij voor terughoudendheid bij diversiteits- en inclusiedoelstellingen die de inhoud van onderzoek beïnvloeden. Daarnaast wil hij meer variatie in opvattingen bij het toekennen van subsidies en vaste aanstellingen, en een fonds voor tegendraads onderzoek.
Links georiënteerd
Jurist Elif Erken (Universiteit Utrecht) stelde dat Nederlandse universiteiten overwegend links georiënteerd zijn, wat volgens haar leidt tot een gebrek aan ideologische diversiteit. Dit beperkt het academisch debat en vergroot het risico op zelfcensuur: onderzoekers houden soms hun mening voor zich uit angst voor sociale uitsluiting of carrièregevolgen. Zij ziet dit als een bedreiging voor wetenschappelijke vrijheid en pleit voor meer ruimte voor verschillende wereldbeelden. Kritisch onderzoek blijft volgens haar essentieel om te voorkomen dat één dominante visie het debat verstikt.
Community. Conversation. Connection.
Het debat van 14 november was onderdeel van een nieuwe reeks bijeenkomsten: Community. Conversation. Connection.
De huidige spanningen in de wereld hebben hun weerslag op onze universitaire gemeenschap. Wij willen deze trend keren. Daarom geven we tijdens dit academisch jaar ruim baan aan de organisatie van lezingen, debatten en bijeenkomsten over de hete hangijzers van vandaag: oorlog en vrede, onverdraagzaamheid, mensenrechten, polarisatie, securitisation, klimaat en andere onderwerpen.
Laten we samenkomen en naar elkaar luisteren. Het open debat voeren. Dat is immers het kloppend hart van onze universiteit. Het mag natuurlijk schuren, maar wel altijd met wederzijds respect en oog voor andermans visie of overtuiging.
Wij nodigen alle leden van onze gemeenschap uit om deel te nemen aan de bijeenkomsten van Community. Conversation. Connection. Organiseer een evenement of meld je aan voor een bestaande bijeenkomst en doe mee. Houd de agenda in de gaten!